Καλαμάκι: λεπτό σωληνάκι που χρησιμοποιούμε για να πιούμε χυμούς, αναψυκτικά, ροφήματα, ποτά. Δημιουργήθηκε χιλιάδες χρόνια πριν από τους Σουμέριους, που, αφού δημιούργησαν τη μπίρα, χρειάστηκε να βρουν και κάτι για να την απολαμβάνουν χωρίς τα διάφορα ανεπιθύμητα υποπροϊόντα της ζύμωσής της.
Αυτό το πρώτο καλαμάκι ήταν από άχυρο. Στη συνέχεια δημιουργήθηκαν διαδοχικά το σιδερένιο καλαμάκι (στην Αργεντινή), το χάρτινο με επάλειψη από κερί (το 1888, στις Η.Π.Α.), το «σπαστό» καλαμάκι (το 1937, επίσης στις Η.Π.Α.), το πλαστικό (τη δεκαετία του ΄60) και, ενώ όλα έδειχναν ότι το τελευταίο είχε έρθει για να μείνει, (φτάνοντας μέχρι τα καλαμάκια που θα άλλαζαν χρώμα ανάλογα με το αν το υγρό είναι θερμό ή κρύο), απαγορεύτηκε η χρήση του (τουλάχιστον στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης), αρχής γενομένης από τις 3 Ιουλίου 2021.
Αιτίες της απαγόρευσής του η συνεισφορά του στη ρύπανση του περιβάλλοντος και η εξ αυτής εμπλοκή του στην κλιματική κρίση. Εννοείται ότι η αγορά δεν έμεινε με σταυρωμένα χέρια. Αρκετά πριν την απαγόρευση είχαν αρχίσει να κυκλοφορούν χάρτινα καλαμάκια μιας χρήσης, καλαμάκια από μπαμπού μιας χρήσης, μεταλλικά καλαμάκια, καλαμάκια σιλικόνης κ.ά., τα οποία, μετά την έναρξη της απαγόρευσης κυριάρχησαν. Ωστόσο αυτή η κυριαρχία έγινε αφορμή για μια ιδιότυπη αμφισβήτηση του μέτρου.
Ο «σκεπτικισμός του καλαμακίου»
Πολύ γρήγορα, αμέσως σχεδόν, ακούστηκαν φωνές που θεωρούν ότι το πλαστικό καλαμάκι κακώς απαγορεύτηκε. Ένας βασικός λόγος είναι η «ανεπάρκεια» των διαδόχων. Τα περισσότερα νέα καλαμάκια κατηγορούνται ότι αλλοιώνουν τη γεύση, ενώ ειδικά τα χάρτινα, μη αντέχοντας τους παρατεταμένους χρόνους χρήσης, λιώνουν και καταλήγουν είτε να μασιούνται είτε να πίνονται.
Οι φωνές αυτές ενώθηκαν με κάποιες άλλες, αυτές των ατόμων που εκτιμούν ότι αφενός το πρόβλημα που δημιουργούσαν τα καλαμάκια δεν ήταν τόσο μεγάλο και, κυρίως, τόσο καθοριστικό για τη ρύπανση του περιβάλλοντος, καθώς τα πλαστικά καλαμάκια αποτελούν ένα πολύ μικρό ποσοστό των 8.000.000 τόνων πλαστικού που καταλήγουν κάθε χρόνο στις θάλασσες και τους ωκεανούς· αφετέρου, η τήρηση της απαγόρευσής τους από τους πολίτες συμβάλλει στο φαινόμενο της λεγόμενης «αρνητικής διάχυσης», δηλαδή: πολλά άτομα που δεν χρησιμοποιούν καλαμάκι σχηματίζουν την εντύπωση ότι αυτή η δράση υπέρ του περιβάλλοντος είναι αρκετή, οπότε δεν προχωρούν σε οποιαδήποτε άλλη δράση. Είναι όμως στ’ αλήθεια έτσι;
Πλαστικό καλαμάκι περιβάλλον & υγεία
Το πλαστικό καλαμάκι μιας χρήσης έχει δύο κύκλους ζωής οι οποίοι χωρίζονται μεταξύ τους από μια ολιγόλεπτη (έως… ολιγόωρη χρήση).
Ο πρώτος κύκλος έχει να κάνει με την παραγωγή του και την αποθήκευσή του μέχρι τη χρήση. Η σχέση του με το περιβάλλον είναι προβληματική από αυτόν τον πρώτο κύκλο, δεδομένου ότι η επεξεργασία της πρώτης ύλης απαιτεί ενέργεια που συνήθως είναι ορυκτά καύσιμα, η μεταφορά απαιτεί επίσης ορυκτά καύσιμα κ.ο.κ.
Στη συνέχεια έρχεται η χρήση και ακολουθεί ο δεύτερος κύκλος ο οποίος αρχίζει με το πέταμά του στα σκουπίδια. Τότε η ήδη προβληματική σχέση του με το περιβάλλον παροξύνεται (τουλάχιστον για τα πλαστικά καλαμάκια που καταλήγουν στους ωκεανούς). Διότι εκεί, ένα καλαμάκι μπορεί:
- να διαλυθεί, μετά από 200 χρόνια, σε μικρά, μικρότερα και εντέλει μικρότατα κομμάτια (μικροπλαστικά) τα οποία, μπαίνουν στη διατροφική αλυσίδα, φτάνοντας τελικά να ανιχνεύονται στην τροφή μας και στον οργανισμό μας.
- να προκαλέσει τον θάνατο ενός θαλάσσιου είδους που θα το καταπιεί περνώντας το για τροφή. Ας σημειωθεί ότι πιθανότατα το καλαμάκι είναι το πιο «δολοφονικό» από όλα τα πλαστικά στη θάλασσα, γιατί είναι πιο μικρό, το παίρνουν πιο εύκολα η βροχή και ο αέρας, μας φεύγει πιο εύκολα, το αγνοούμε πιο εύκολα και τα διάφορα είδη το τρώνε πιο εύκολα.
- να γίνει ένα από τα 643.542 καλαμάκια (0,26 τόνοι πλαστικού) που μαζεύει κατά τον ετήσιο καθαρισμό της η Υπηρεσία Προστασίας Ωκεανών.
- να γίνει ένα από τα 8.300.000.000 καλαμάκια (χ 0,4 γρ=3.320 τόνοι πλαστικού) που καταλήγουν στις ακτές του πλανήτη.
- να ταξιδεύει για 200 χρόνια ως ένα από τα 5.000.000.000.000 πλαστικά αντικείμενα που επιπλέουν στους ωκεανούς του πλανήτη.
Πλαστικό καλαμάκι και απαγόρευση
Μαζί με το πλαστικό καλαμάκι στη λίστα των αντικειμένων μιας χρήσης από πλαστικό που απαγορεύτηκαν είναι: μαχαιροπίρουνα, πιάτα, περιέκτες από φελιζόλ όπως κυπελάκια ποτών & δοχεία τροφίμων, αναδευτήρες ποτών, μπατονέτες, στηρίγματα για μπαλόνια καθώς και όλα τα προϊόντα που διασπώνται σε μικροπλαστικά. Ταυτόχρονα ετοιμάζεται η μείωση των πλαστικών μπουκαλιών με ορίζοντα το 2024, ενώ έπονται και άλλα μέτρα.
Καλά όλ’ αυτά, αλλά…
Τα προϊόντα που αντικαθιστούν τα πλαστικά αντικείμενα της λίστας είναι οριακά πιο φιλικά για το περιβάλλον. Π.χ. τα μεταλλικά καλαμάκια επιβαρύνουν επίσης το περιβάλλον (η παραγωγή τους απαιτεί επίσης εξόρυξη και κατανάλωση ενέργειας, η μεταφορά τους καύσιμα), κάθε τσάντα πολλαπλών χρήσεων για τα ψώνια πρέπει να χρησιμοποιηθεί χιλιάδες φορές για να κάνει τη διαφορά, τα χάρτινα καλαμάκια σημαίνουν, μεταξύ άλλων, κοπές δέντρων…
Οι παραπάνω προβληματισμοί θα είχαν βάση εάν το μέτρο της απαγόρευσης των αντικειμένων της λίστας του 2021 αλλά και των αντικειμένων στις λίστες που την ακολουθούν, παρουσιαζόταν ως ικανό να αντιμετωπίσει την κλιματική κρίση από μόνο του. Όμως το μέτρο δεν παρουσιάζεται ως ικανό και, μάλιστα, από μόνο του, αλλά ως μέρος ενός πλέγματος άλλων αναγκαίων μέτρων και ενός συνδυασμού ατομικών και συλλογικών δράσεων που, μαζί, μπορεί να σώσουν τον πλανήτη.
Αυτή η αλληλεξάρτηση, ενέχει μεν τον «κίνδυνο της αλυσίδας» (εάν οποιοσδήποτε κρίκος σε μια αλυσίδα σπάσει παύει να λειτουργεί η αλυσίδα), αλλά, ταυτόχρονα δείχνει και πόσο σημαντικό είναι το κάθε μέτρο-κρίκος, απαντάει δηλαδή απόλυτα στο ερώτημα: «Πόσο σημαντικό είναι για τον πλανήτη το να μην χρησιμοποιώ εγώ πλαστικό καλαμάκι;» Η απάντηση είναι: «Πολύ, πάρα πολύ». Και, έστω και αν αυτή έρχεται από μια απαγόρευση, μας δίνει την ηθική ικανοποίηση του να κάνουμε μια ενέργεια που αφορά το σύνολο και την ηθική άδεια να ζητάμε το ίδιο από τους άλλους.
