Αρχές Ιουνίου του 2022 μια είδηση προερχόμενη από μια ανάρτηση του Συλλόγου Προστασίας Άγριας Ζωής Νάξου, ο οποίος με αφορμή την εκτεταμένη ενασχόληση των μέσων μαζικής επικοινωνίας και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης με το ζήτημα αρχικά του υπερπληθυσμού των μοβ και στη συνέχεια των γαλάζιων μεδουσών, ανέσυρε ένα βίντεό του τού 2021, στο οποίο ο Μάριος, μια από τις μόνιμες θαλάσσιες χελώνες της Νάξου, φαίνεται να καταβροχθίζει πάνω από 100 μέδουσες μέσα σε διάστημα μιας ώρας.
Ο σκοπός του Συλλόγου ήταν να δείξει με απλό και απτό τρόπο «την καθοριστική σημασία της θαλάσσιας χελώνας στην ισορροπία του οικοσυστήματος και τα οφέλη της στον έλεγχο του υπερπληθυσμού του είδους αυτού (:των μεδουσών)».
Η είδηση εμφανίστηκε στα περισσότερα μέσα με πανομοιότυπο ή ελαφρά παραλλαγμένο τον τίτλο που είχε στην ανάρτησή του ο ναξιώτικος σύλλογος και μια σύνθεσή του θα είχε ως εξής:
«Ο Μάριος, η χελώνα, έφαγε 100 μέδουσες μέσα σε Χ ώρα στη Νάξο». Πέρα από το μια ελάσσονος σημασίας ασυμφωνία όσον αφορά στη διάρκεια του συμβάντος (μισή ή μία ώρα), η συμφωνία όσον αφορά τις λέξεις που επιστρατεύτηκαν για την παρουσίαση της είδησης της ήταν απόλυτη. Απόλυτη ήταν (αν και «άρρητη») και η «συμφωνία» στο ότι πρόκειται για ένα γεγονός αισιόδοξο και ελπιδοφόρο («είδες, λύσεις υπάρχουν»). Ωστόσο, αυτή η είδηση κατά βάθος θα έπρεπε να μας σοκάρει, γιατί κάθε μία από τις λέξεις που την απαρτίζουν: «ο Μάριος», «η χελώνα», «έφαγε» «100 μέδουσες», «στη Νάξο» συνδέεται με συγκεκριμένο και άμεσο τρόπο με περιβαλλοντικά προβλήματα τα οποία με τη σειρά τους έχουν να κάνουν άμεσα με την κλιματική αλλαγή. Ας δούμε πώς συμβαίνει αυτό.
«Ο Μάριος»
Όχι, το πρόβλημα εδώ δεν είναι ο ανθρωπομορφισμός (η προβολή δηλαδή ανθρώπινων χαρακτηριστικών πάνω σε ένα είδος και η περιγραφή του σύμφωνα με αυτά). Αντίθετα, το όνομα εδώ βοηθάει με περισσότερους από έναν τρόπους σε μια συναισθηματική σύνδεση που λειτουργεί προς όφελος (και πιθανόν προς σωτηρία) του όποιου Μάριου. Το πρόβλημα είναι το φύλο του Μάριου. Ο Μάριος, λοιπόν, είναι μια αρσενική χελώνα και αυτό μας βάζει στο πρώτο πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής, την αύξηση της θερμοκρασίας.
Παρόλο που οι αλλαγές στο κλίμα της Γης είναι ένα φυσικό φαινόμενο, η εντατική απελευθέρωση αερίων του θερμοκηπίου που ξεκίνησε κατά την πρώτη βιομηχανική επανάσταση, πριν περίπου 200 χρόνια, και έκτοτε συνεχίζεται με αυξανόμενο ρυθμό, οδήγησε σε μια, επίσης συνεχιζόμενη και επιταχυνόμενη αύξηση της θερμοκρασίας της Γης.
Οι θαλάσσιες χελώνες κατά το παρελθόν προσαρμόστηκαν σε αυτή την αύξηση, αλλά καθώς αυτή εξελίσσεται με μεγαλύτερη ταχύτητα, αδυνατούν πλέον να προσαρμοστούν, με αποτέλεσμα λιγότερους Μάριους. Γιατί; Γιατί το φύλο της χελώνας καθορίζεται από τη θερμοκρασία της άμμου στην οποία επωάζονται τα αυγά της. Όσο ψηλότερη η θερμοκρασία της άμμου τόσο μεγαλύτερη η πιθανότητα να γεννηθούν θηλυκές χελώνες, καθώς αυτές παράγονται σε υψηλότερη θερμοκρασία από τις αρσενικές. Συνεπώς, η αύξηση της θερμοκρασίας οδηγεί σε μείωση των γεννήσεων αρσενικών χελωνών και μεταβάλει την αναλογία γένους στο σύνολο του πληθυσμού τους.
Αν, σε αυτή την αυξανόμενη ανισορροπία, προστεθεί το γεγονός ότι μόνο 1 στα 1000 χελωνάκια που θα γεννηθούν θα επιβιώσει για να ενηλικιωθεί (το ποσοστό αυτό αφορά μόνο τους φυσικούς κινδύνους), τότε τίθεται εν αμφιβόλω ακόμα και η ύπαρξη του είδους. Γιατί όμως αυτό είναι πρόβλημα; Ας πάμε στη λέξη «χελώνα».
«Η χελώνα»
Οι χελώνες είναι ερπετά που υπάρχουν από την αυγή σχεδόν του κόσμου, συνυπήρχαν με τους δεινοσαύρους, επιβίωσαν της μεγάλης πρόσκρουσης που τους εξαφάνισε και διαπλέουν τις θάλασσες του πλανήτη για εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια. Στη χώρα μας υπάρχουν μερικές από τις σημαντικότερες παραλίες για την αναπαραγωγή και φωλεοποίησή τους στη Μεσόγειο (συγκεκριμένα της χελώνας καρέτα), αυτή της Κυπαρισσίας στην Πελοπόννησο και αυτή του Λαγανά στη Ζάκυνθο. Επίσης απαντούν σε πάρα πολλές περιοχές της Ελλάδας, αλλά παντού κινδυνεύουν.
Στις παραλίες εκκόλαψης κινδυνεύουν εξαιτίας της τουριστικής και οικιστικής ανάπτυξης που μειώνει το χώρο ωοτοκίας, εξαιτίας του τεχνητού φωτισμού που αποπροσανατολίζει τα χελωνάκια με αποτέλεσμα να χάνουν το δρόμο τους προς τη θάλασσα, εξαιτίας των γλάρων των καβουριών και των ψαριών που αναζητούν σε αυτές την τροφή τους… Στις θάλασσες κινδυνεύουν από τραυματισμούς από ταχύπλοα, από τυχαίες συλλήψεις από αλιευτικά εργαλεία (132.000 περιστατικά το χρόνο στη Μεσόγειο, που αφορούν δηλωμένη και «άδηλη» αλιεία, δηλαδή τα δίχτυα που επαναχρησιμοποιούνται αλλά και τα δίχτυα που έχουν χαθεί, τα δίχτυα φαντάσματα), από αθέλητη ή ηθελημένη πολλές φορές θανάτωσή τους λόγω αυτής της σύλληψης (44.000 ή το 33% των τυχαίων συλλήψεων).
Σε όλους αυτούς τους κινδύνους θα πρέπει να προστεθούν η διάβρωση των ακτών, η δόμηση του αιγιαλού και οι πλαστικές σακούλες (τα πλαστικά γενικώς). Γιατί; Ας πάμε στη λέξη «έφαγε».
«Έφαγε»
Όπως σημειώνεται πιο πάνω ο Μάριος έφαγε 100 μέδουσες. Ωστόσο αυτό το «λουκούλλειο» γεύμα/δείπνο θα μπορούσε να είναι και το τελευταίο του, καθώς ο Μάριος αλλά και κάθε χελώνα δεν μπορεί να ξεχωρίσει αν ένα διαφανές «σώμα» στο νερό είναι μέδουσα ή πλαστική σακούλα, ειδικά αν η πλαστική σακούλα έχει μείνει μέσα στο νερό τόσο ώστε να μαζέψει βακτήρια και φύκια που της προσθέτουν μια μυρωδιά ελκυστική για τις χελώνες. Συνεπώς, θα το φάει και ή θα τραφεί ή θα πνιγεί από αυτό (το 22% των χελωνών που καταναλώνουν πλαστικό πεθαίνουν από ένα κομμάτι).
Αν συνυπολογίσουμε το γεγονός ότι μέχρι το 2050 στις θάλασσες του πλανήτη προβλέπεται να κυκλοφορούν περισσότερα πλαστικά απ’ ό,τι ψάρια (αν δεν κάνουμε κάτι γι’ αυτό), καταλαβαίνουμε τι μέλλον έχουν οι χελώνες. Πώς όμως μας αφορά αυτό πρακτικά; Ας πάμε και στις 100 μέδουσες.
«100 μέδουσες»
Το φαινόμενο της εξαρσης του πληθυσμού των μεδουσών (φαινόμενο που δεν είναι νέο αλλά φέτος μας απασχόλησε περισσότερο γιατί η έξαρση είχε πιο ανησυχητικά χαρακτηριστικά από άλλες χρονιές) αποτελεί μια διαταραχή με πολλές και ανησυχητικές αιτίες (διαταραχή που δεν είναι η πρώτη αλλά αποτελεί κρίκο σε μια αυτοσχεδιαζόμενη αλυσίδα διαταραχών όπου ο ένας κρίκος δημιουργεί τον άλλο).
Ωστόσο, η διαταραχή αυτή (που συνίσταται στην κυριαρχία των μεδουσών στο οικοσύστημα που εμπλέκονται) θα μπορούσε π.χ. να αμβλυνθεί ή και να πάψει να υφίσταται αν είχαμε μερικές χιλιάδες Μάριους και Μαρίες να διαπλέουν τις παραλίες μας. Αν, αλλά δεν έχουμε, (και αν είχαμε το 1/5 τους θα πέθαινε από κατανάλωση πλαστικών, γεγονός που θα επανέφερε «από το παράθυρο» το πρόβλημα που θα «είχε βγει απ’ την πόρτα).
Επομένως, στη «διαταραχή των μεδουσών», προστίθεται μια «διαταραχή χελωνών», η οποία με τη σειρά της δημιουργεί μια άλλη διαταραχή και ταυτόχρονα πολλαπλασιάζει αυτήν που την δημιούργησε, η νέα διαταραχή δημιουργεί μια άλλη και πολλαπλασιάζει και αυτήν που τη γέννησε κ.ο.κ. Και αυτό δεν είναι το μόνο «αν» που εμπλέκεται στην υπόθεση, γεγονός που πολλαπλασιάζει και τις επιπλοκές κάθε λύσης, καθώς κατά γενική ομολογία βρισκόμαστε σε ένα στάδιο όπου απαιτούνται ενέργειες τόσο σε πλανητικό όσο και σε απολύτως προσωπικό επίπεδο.
«Στη Νάξο»
Εδώ τα πράγματα είναι καθαρά. Οι καιροί απαιτούν από εμάς να κάνουμε ό.τι (πετυχημένα) έγινε στη Νάξο. Το σοκ με αφορμή τον Μάριο τη χελώνα, μπορεί να είναι μια αρχή…
