Από τη στιγμή που έχει γίνει η κατάποση της τροφής, αυτή διέρχεται από τον οισοφάγο στο στομάχι, όπου ξεκινάει η διαδικασία της πέψης, και στη συνέχεια περνάει στο λεπτό έντερο, όπου απορροφούνται τα σημαντικά θρεπτικά συστατικά. Τα υπολείμματα της τροφής διέρχονται στο κόλον όπου γίνεται η απορρόφηση του νερού, ενώ το ορθό χρησιμεύει σαν δεξαμενή κράτησης των κοπράνων έως ότου αυτά αποβληθούν από τον πρωκτό.
Το κόλον αποτελείται από 4 τμήματα: το ανιόν, το εγκάρσιο και το κατιόν κόλον, και το σιγμοειδές (βλ. εικόνα 1). Το ορθό είναι το τελικό τμήμα του παχέος εντέρου, το οποίο καταλήγει στον πρωκτό και έχει μήκος περίπου 15 εκ.
Προκειμένου να περιγράψουμε τη θέση ενός όγκου στο ορθό συνήθως το χωρίζουμε σε τρία τμήματα: το άνω, το μέσο και το κάτω τριτημόριο. Το ανώτερο ορθό βρίσκεται κάτω ακριβώς από το σιγμοειδές και το κατώτερο αντιστοιχεί στην περιοχή που το παχύ έντερο μεταπίπτει στον πρωκτό.
Τα τοιχώματα του ορθού αποτελούνται από στοιβάδες ιστών. Ο καρκίνος ξεκινάει να αναπτύσσεται στην εσωτερική στοιβάδα (βλεννογόνος) αλλά καθώς επεκτείνεται διηθεί τις υπόλοιπες και μπορεί να βγει στο λίπος που περιβάλλει το ορθό. Σε πιο προχωρημένα στάδια μπορεί να διηθήσει γειτονικά όργανα και λεμφαδένες ή και να δώσει μεταστάσεις σε απομακρυσμένες περιοχές του σώματος.
Οι περισσότεροι καρκίνοι αναπτύσσονται αργά σε διάστημα πολλών ετών και ξεκινούν ως μικρές καλοήθεις βλάβες που λέγονται πολύποδες. Ένα μικρό ποσοστό κολοορθικών καρκίνων (κυρίως οι κληρονομικές μορφές της νόσου) μπορεί να δημιουργήσουν μεγάλο αριθμό πολυπόδων , αλλά αυτές οι μορφές είναι σπάνιες. Συνήθως στα αρχικά στάδια η νόσος παραμένει εντός του οργάνου, αλλά σε πιο προχωρημένα στάδια τείνει να δίνει μεταστάσεις κατά κύριο λόγο στο ήπαρ και τους πνεύμονες.
Επιδημιολογικά στοιχεία
Ο κολοορθικός καρκίνος είναι ο τρίτος σε συχνότητα εμφάνισης καρκίνος στην Ευρώπη και στα δύο φύλα. Στο σύνολο του πληθυσμού, η πιθανότητα ενός ατόμου να αναπτύξει καρκίνο του πνεύμονα στη διάρκεια της ζωής του είναι περίπου 1 στις 20. Η μέση ηλικία εμφάνισης είναι η 7η δεκαετία της ζωής.
Αποτελεί την τέταρτη αιτία θανάτου από νεοπλασία, ενώ στις ΗΠΑ βρίσκεται στη δεύτερη θέση μετά τον καρκίνο του πνεύμονα. Παρόλα αυτά, τα ποσοστά θανάτου από κολοορθικό καρκίνο μειώνονται συνεχώς τα τελευταία 20 χρόνια. Υπάρχουν διάφοροι πιθανοί λόγοι γι αυτό. Ένας είναι ότι στα πλαίσια πληθυσμιακού ελέγχου (screening) με κολονοσκόπηση διαγιγνώσκονται οι πολύποδες και αφαιρούνται προτού εξελιχθούν σε καρκίνο ή ανευρίσκεται ο καρκίνος σε αρχικό στάδιο που είναι ευκολότερα θεραπεύσιμος. Επιπλέον, η θεραπεία του κολοορθικού καρκίνου έχει παρουσιάσει σημαντική πρόοδο τα τελευταία χρόνια.
Αιτιολογικοί παράγοντες
Ο κυριότερος παράγοντας κινδύνου είναι η ηλικία, αφού πάνω από το 80% των περιπτώσεων απαντάται σε άτομα άνω των 60 ετών, ενώ η μέση ηλικία διάγνωσης είναι τα 70 έτη. Άτομα με οικογενειακό ιστορικό κολοορθικού καρκίνου θα πρέπει να υποβάλλονται σε κολονοσκόπηση κάθε 5 χρόνια μετά την ηλικία των 40 ετών.
Υπάρχουν επίσης καλά τεκμηριωμένοι παράγοντες κινδύνου για ανάπτυξη καρκίνου του ορθού, όπως οι φλεγμονώδεις παθήσεις του εντέρου (π.χ. ελκώδης κολίτιδα, νόσος του Crohn). Στην περίπτωση αυτή οι ασθενείς θα πρέπει να υποβάλλονται σε κολονοσκόπηση κάθε 1-2 έτη.
Επίσης κάποια σπάνιες παθολογικές καταστάσεις που πολύ συχνά συνδέονται με κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του ορθού είναι η οικογενής πολυποδίαση (familial adenomatous polyposis) και το σύνδρομο του Lynch.
Η παχυσαρκία, η έλλειψη φυσικής άσκησης, η κατάχρηση αλκοόλ και κυρίως η διατροφή πλούσια σε ζωϊκά λίπη και φτωχή σε φυτικές ίνες και αντιοξειδωτικά, αποτελούν σημαντικούς παράγοντες κινδύνου. Στο σημείο αυτό γίνεται αντιληπτή η τεράστια αξία της παραδοσιακής ελληνικής μεσογειακής διατροφής που όπως έχουν δείξει πολλές μελέτες θωρακίζει τον οργανισμό και προσφέρει μακροζωία.
Συμπτώματα
Ο κολοορθικός καρκίνος συχνά είναι ασυμπτωματικός και πολλές φορές όταν υπάρχουν συμπτώματα η νόσος μπορεί να είναι πιο προχωρημένη. Για το λόγο αυτό έχει σημασία η έγκαιρη διάγνωση όπως αναφέρεται παρακάτω αλλά και η άμεση ιατρική αξιολόγηση εάν υπάρχουν τα παρακάτω συμπτώματα.
- Αλλαγές των συνηθειών κένωσης (εναλλαγές διαρροιών και δυσκοιλιότητας)
- Αιματηρές κενώσεις ή απώλεια αίματος από το ορθό
- «Φούσκωμα» και αίσθημα γενικότερης αδιαθεσίας ή άλγους στην κοιλιακή χώρα
- Ανεξήγητη απώλεια βάρους
- Αίσθημα χρόνιας κόπωσης
- Αναιμία
Βασικός κανόνας είναι ότι κάθε απώλεια αίματος από το ορθό πρέπει να διερευνάται και όχι να αποδίδεται χωρίς προσεκτικό έλεγχο σε αιμορροϊδοπάθεια.
Διάγνωση
Υπάρχουν πολλές διαγνωστικές μέθοδοι και εξετάσεις για την αξιολόγηση και την έγκαιρη διάγνωση.
- Φυσική εξέταση και δακτυλική εξέταση του ορθού (για πιθανή παρουσία βλαβών)
- Έλεγχος αίματος στα κόπρανα
Ορθοσιγμοειδοσκόπηση και κολονοσκόπηση (δίνεται η δυνατότητα απευθείας ελέγχου εκ των έσω του οργάνου για παρουσία πολυπόδων ή μαζών και είναι επίσης δυνατή η λήψη βιοψιών αν χρειάζεται).
Εφόσον έχει γίνει η διάγνωση του καρκίνου του ορθού
- Η χρήση του διορθικού υπέρηχου προσφέρει σημαντικές πληροφορίες για το στάδιο του όγκου
- Η μαγνητική τομογραφία (MRI) μπορεί να δώσει επιπλέον πληροφορίες για το στάδιο της νόσου
Θεραπεία
Η κύρια θεραπευτική προσέγγιση των νεοπλασιών του παχέος εντέρου και του ορθού είναι η χειρουργική. Αξίζει να τονιστεί ότι σε αρχικά στάδια η χειρουργική μπορεί από μόνη της να θεραπεύσει τη νόσο χωρίς άλλες συμπληρωματικές θεραπείες. Ανάλογα με την εντόπιση και το στάδιο της νόσου μπορεί να είναι απαραίτητη η χορήγηση ακτινοθεραπείας ή/και χημειοθεραπείας πριν ή μετά την χειρουργική επέμβαση.
Η ακτινοθεραπεία, όταν χορηγείται πριν το χειρουργείο (προεγχειρητική ακτινοθεραπεία), μπορεί να επιτρέψει τη διάσωση του σφιγκτήρα σε περίπτωση που ο όγκος εντοπίζεται πολύ κοντά στον πρωκτό και αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την αποφυγή μόνιμης κολοστομίας. Επίσης, η θεραπευτική αυτή στρατηγική έχει σαν αποτέλεσμα τη μείωση του κινδύνου επανεμφάνισης της νόσου στην περιοχή αυτή (μείωση τοπικής υποτροπής).
Είναι σημαντικό η λήψη της θεραπευτικής απόφασης να λαμβάνεται μετά από ενημέρωση του ασθενούς για τις θεραπευτικές επιλογές (προεγχειρητική ή μετεγχειρητική) και τις πιθανές επιπλοκές ή τοξικότητες που τις συνοδεύουν.
Ακτινοθεραπεία
Οι Ακτινοθεραπευτές Ογκολόγοι χρησιμοποιούν την ακτινοβολία για να θεραπεύσουν τον καρκίνο, για να ελέγξουν την αύξηση του όγκου αλλά και για να ανακουφίσουν κάποια συμπτώματα όπως ο πόνος. Η ακτινοβολία δρα στο εσωτερικό των καρκινικών κυττάρων καταστρέφοντάς την ικανότητά τους για πολλαπλασιασμό. Τα κύτταρα αυτά όταν πεθαίνουν απομακρύνονται φυσιολογικά από τον ίδιο τον οργανισμό. Τα υγιή κύτταρα επηρεάζονται και αυτά από την ακτινοβολία, αλλά σε αντίθεση με τα καρκινικά έχουν την ικανότητα να επιδιορθώνουν τις βλάβες που έχουν υποστεί.
Η εξωτερική ακτινοθεραπεία πραγματοποιείται σε εξωτερική βάση (χωρίς νοσηλεία) με μια σειρά καθημερινών επισκέψεων στο Κέντρο μας.
Στην εξωτερική ακτινοθεραπεία χρησιμοποιούνται ακτίνες Χ (φωτόνια) υψηλής ενέργειας. Οι ακτίνες παράγονται από ένα μηχάνημα το οποίο ονομάζεται γραμμικός επιταχυντής και βρίσκεται σε απόσταση από το σώμα του ασθενή.
Η τρισδιάστατη σύμμορφος ακτινοθεραπεία (Three Dimensional Conformal Radiotherapy - 3D-CRT) είναι η πιο συχνά χρησιμοποιούμενη τεχνική εξωτερικής ακτινοθεραπείας, ενώ η ακτινοθεραπεία διαμορφούμενης έντασης (Intensity Modulated Radiotherapy – IMRT), μια βελτιωμένη εκδοχή της 3D-CRT που επικεντρώνει τη δόση στο στόχο αποφεύγοντας του φυσιολογικούς ιστούς, κερδίζει συνεχώς έδαφος τα τελευταία χρόνια.
Η εφαρμογή της IMRT έκανε απαραίτητη τη χρησιμοποίηση ολοένα πιο σύγχρονων και μεγαλύτερης ακρίβειας συστημάτων απεικόνισης του ακτινοβολούμενου στόχου πριν από την εκάστοτε συνεδρία ακτινοθεραπείας (ακτινοθεραπεία υπό απεικονιστική καθοδήγηση - Image Guided Radiotherapy – IGRT).
Η επικέντρωση των υψηλών δόσεων στο στόχο με τη μεγαλύτερη δυνατή αποφυγή των φυσιολογικών οργάνων, αλλά και η ασφάλεια ότι οι δόσεις αυτές πετυχαίνουν με απόλυτη ακρίβεια το στόχο αυτό, έχουν καταστήσει την ακτινοθεραπεία ως μια εξαιρετικά ασφαλή μέθοδο θεραπείας. Οι σύγχρονες τεχνικές ακτινοθεραπείας έχουν πετύχει να μειώσουν στο ελάχιστο τις παρενέργειες από το γαστρεντερικό (πχ. διάρροια) και το ουροποιητικό (πχ. συχνουρία), οι οποίες ακόμη και όταν εμφανιστούν είναι συνήθως μικρού βαθμού και θεραπεύονται σε σύντομο χρονικό διάστημα μετά το πέρας της ακτινοθεραπείας.
Παρενέργειες
Οι ασθενείς με κολοορθικό καρκίνο συνήθως υποβάλλονται ταυτόχρονα σε χημειοθεραπεία κατά την διάρκεια της ακτινοθεραπείας. Οι παρενέργειες που πιθανόν να εμφανιστούν στην κοιλιακή χώρα κατά τη διάρκεια της θεραπείας οφείλονται στην ακτινοθεραπεία, ενώ οι υπόλοιπες (συστηματικές) οφείλονται στη χημειοθεραπεία.
- Οι συχνότερες παρενέργειες που οφείλονται στην ακτινοθεραπεία περιλαμβάνουν διαρροϊκά επεισόδια, κοιλιακές κράμπες, αίσθημα πίεσης στην περιοχή του ορθού, συχνοουρία, αίσθημα καύσου (τσούξιμο) στην ούρηση, δερματικό ερεθισμό, ναυτία και αίσθημα κόπωσης. Τα συμπτώματα αυτά συνήθως είναι προσωρινά και σταδιακά αποκαθίστανται μετά το τέλος της θεραπείας
- Οι παρενέργειες της χημειοθεραπείας εξαρτώνται από το είδος των φαρμακευτικών σκευασμάτων που θα χρησιμοποιηθούν και θα τις συζητήσετε με τον παθολόγο ογκολόγο σας
- Οι θεραπείες αυτές μπορεί να επηρεάσουν την ικανότητά σας για τεκνοποίηση και θα πρέπει να συζητήσετε για αυτό με τον γιατρό σας
- Οι παρενέργειες δεν είναι ίδιες για όλους τους ασθενείς και πολλές από αυτές μπορεί να ελεγχθούν με φαρμακευτική αγωγή ή αλλαγές στην δίαιτα σας
- Να θυμάστε ότι ο ασθενής που υποβάλλεται σε ακτινοθεραπεία δεν ακτινοβολεί ο ίδιος και ως εκ τούτου είναι απολύτως ασφαλείς όσα άτομα έρχονται σε επαφή μαζί σας, ακόμα και έγκυες γυναίκες ή μικρά παιδιά
Φροντίστε τον εαυτό σας κατά τη διάρκεια της θεραπείας
Όταν ένας ασθενής υποβάλλεται σε αντικαρκινικές θεραπείες δοκιμάζεται σωματικά και ψυχικά. Φροντίστε τον εαυτό σας:
- Να ξεκουράζεστε επαρκώς
- Ακολουθείτε τις ιατρικές οδηγίες
- Τρώτε ισορροπημένα
- Φροντίζετε το δέρμα στην περιοχή που ακτινοβολείστε
- Ζητάτε βοήθεια και υποστήριξη από την οικογένεια τους φίλους σας αλλά και από ομάδες υποστήριξης ασθενών με καρκίνο
Η προσέγγισή μας
Από την πρώτη σας επίσκεψη στο Κέντρο Ακτινοθεραπευτικής Ογκολογίας του Metropolitan Hospital βρίσκεστε στο επίκεντρο μιας αφοσιωμένης ομάδας ειδικών που θα εξατομικεύσουν κάθε πτυχή της θεραπείας ανάλογα με τη μοναδικότητα που παρουσιάζει η περίπτωσή σας.
Η εξειδικευμένη αυτή ομάδα, εκτός από τους ακτινοθεραπευτές ογκολόγους, περιλαμβάνει: τμήμα ιατρικής φυσικής, αποτελούμενο από ακτινοφυσικούς, εξειδικευμένους στις τελευταίες τεχνολογίες της ακτινοθεραπείας, τεχνολόγους ακτινοθεραπείας, νοσηλευτικό προσωπικό με εξειδίκευση στην ογκολογία και γραμματειακή υποστήριξη.
Επίσης, η ομάδα μας βρίσκεται σε στενή συνεργασία με τις άλλες ιατρικές ειδικότητες που εμπλέκονται άμεσα με τη θεραπεία του κολοορθικού καρκίνου, όπως οι χειρουργοί, οι γαστρεντερολόγοι και οι παθολόγοι ογκολόγοι αλλά και οι ακτινολόγοι και οι παθολογοανατόμοι, ώστε να εξασφαλιστεί ότι θα λάβετε την πιο εξατομικευμένη, σύγχρονη και αποτελεσματική θεραπεία με τις λιγότερες δυνατές παρενέργειες. Η άρτια αυτή συνεργασία υπογραμμίζεται και ενδυναμώνεται από τις εβδομαδιαίες συναντήσεις του εξειδικευμένου προσωπικού όλων των ιατρικών ειδικοτήτων στα Ογκολογικά Συμβούλια του Θεραπευτηρίου.
Οι υπερσύγχρονες ακτινοθεραπευτικές τεχνικές και οι ικανότητες ιατρών με εκπαίδευση σε κέντρα αναφοράς της Ευρώπης και των ΗΠΑ εξασφαλίζουν τη στόχευση των όγκων με μεγαλύτερη ακρίβεια από ποτέ, χορηγώντας τη μέγιστη ποσότητα ακτινοβολίας με τις ελάχιστες βλάβες στα υγιή κύτταρα.
Στο Metropolitan Hospital προσφέρουμε τις πιο σύγχρονες ακτινοθεραπευτικές τεχνικές για τη θεραπεία του καρκίνου του προστάτη, συμπεριλαμβανομένων:
- Τρισδιάστατη σύμμορφος ακτινοθεραπεία (Three Dimensional Conformal Radiotherapy - 3D-CRT)
- Ακτινοθεραπεία διαμορφούμενης έντασης (Intensity Modulated Radiotherapy – IMRT)
- Ακτινοθεραπεία υπό απεικονιστική καθοδήγηση (Image Guided Radiotherapy – IGRT
- Δυνατότητα σύντηξης (fusion) των εικόνων της αξονικής τομογραφίας σχεδιασμού με εικόνες μαγνητικής τομογραφίας (MRI)