Τα πρώτα γραπτά τεκμήρια περί της Αρχαίας Ελληνικής Ιατρικής παραμένουν τα Έπη του Ομήρου, τα οποία παρέχουν πλήθος εναργών πληροφοριών, περί της ήδη αρκούντως προηγμένης Ιατρικής και δη της Χειρουργικής του 10ου αιώνα π.Χ., αλλά και προηγουμένως στην Ελλάδα. Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στην Χειρουργική, διότι φαίνεται ότι αυτή είναι ο πρώτος αναπτυχθείς κλάδος της Ιατρικής.
Οι ιατροί των Ομηρικών ηρώων, αλλά και αυτοί τούτοι οι ήρωες, είχαν σημαντικές γνώσεις παυσίπονων, απολυμαντικών και αντισηπτικών μέσων. Γνώριζαν μέσα και τρόπους επίσχεσης των αιμορραγιών, την επιτέλεση χειρουργικών επεμβάσεων, την εξαγωγή ξένων σωμάτων (π.χ. αιχμών βελών κ.λπ.), την επίθεση παυσίπονων επιθεμάτων και πλήθος επιδέσμων, τους οποίους χρησιμοποιούσαν «επισταμένως» κατά τον Όμηρο, καθώς επίσης και την χρήση φορείων.
Η περιγραφή των τραυμάτων στον Όμηρο γίνεται τόσο τέλεια και παραστατικά, ώστε μερικοί να ισχυρισθούν ότι ο Όμηρος καταγόταν από οικογένεια Ασκληπιαδών ή ότι ο ίδιος υπήρξε και στρατιωτικός ιατρός.
Δύο ιατροί αναφέρονται ονομαστικά στα Ομηρικά Έπη, ο «αμύμων ιατρός» Μαχάων και ο «ιητήρ αγαθός» Ποδαλείριος, οι οποίοι όντας γιοί και μαθητές του μεγάλου ιατρού της Αρχαίας Ελλάδας Ασκληπιού, του ήρωα και ηγεμόνα των Θεσσαλικών πόλεων Τρίκκης και Ιθώμης, ο οποίος λόγω των μοναδικών ιατρικών του δεξιοτήτων θεοποιήθηκε στην συνέχεια, ταυτόχρονα ήσαν και γενναίοι μαχητές ηγήτορες των στρατευμάτων Τρίκκης, Ιθώμης και Οιχαλίας. Ο αρχαίος Έλληνας επικός ποιητής Αρκτίνος, ο οποίος καταγόταν από την Μίλητο και έζησε περί τον 7ο αιώνα π.Χ., στο σπουδαίο ποίημά του «Αιθιοπίς» το οποίο αποτελείται από 5 βιβλία, όπου εξιστορούνται διάφορα γεγονότα που συνέβησαν κατά τον Τρωικό πόλεμο μετά τον θάνατο του Έκτορα και μέχρι τον θάνατο του Αχιλλέα, αναφέρει ότι ο Μαχάων ήταν προστάτης της Χειρουργικής και μάλιστα της στρατιωτικής, ενώ ο αδελφός του Ποδαλείριος ήταν προστάτης της «επιμελουμένης τα εσωτερικά νοσήματα» Ιατρικής, δηλαδή της σημερινής Εσωτερικής Παθολογίας.
Ο Μαχάων διακρίθηκε στην Τροία για την πολεμική του αρετή και την ιατρική του δεινότητα, ενώ, όπως σημειώνουν οι αρχαίοι σχολιαστές του Οµήρου, οι συµπολεµιστές του τον αγαπούσαν πολύ, καθόσον ο Μαχάων τους βοηθούσε στην µάχη, τόσο πολεµώντας τους εχθρούς όσο και περιθάλποντας τους τραυµατίες. Επώνυμοι τραυματίες των Ομηρικών Επών τους οποίους εθεράπευσε ο Μαχάων ήσαν ο Μενέλαος και ο Φιλοκτήτης. Χαρακτηριστικά αναφέρεται στην Ιλιάδα ότι όταν ο Μενέλαος τραυματίζεται από βέλος, στέλνει ο αδελφός του Αγαμέμνονας να ειδοποιήσουν τον Μαχάονα, ο οποίος “µόλις ακούει την είδηση ταράσσεται και σπεύδει να προσφέρει τις υπηρεσίες του: αποσπά το βέλος, αναρροφά (εκµυζήσας) και πτύει το αίµα από την πληγή και κατόπιν επιθέτει τα ήπια φάρµακά του προς κατάπαυση της αιµορραγίας και επούλωση του τραύµατος. Τα δε φάρµακά του προέρχονται από δώρο του Κενταύρου Χείρωνα προς τον πατέρα του Ασκληπιό, ο οποίος ήταν µαθητής του Κενταύρου” (Εικ. 1 & 2).
Εικ. 1: Ο Μαχάων περιποιείται τον τραυματισμένο βασιλιά των Λακεδαιμονίων Μενέλαο.
Εικ. 2: Ο Μαχάων, ο πρώτος Έλληνας στρατιωτικός χειρουργός φροντίζει τον πληγωμένο Μενέλαο [Από Wellcome’s Medical Diary].
Σχετικά με τον Φιλοκτήτη, που ήταν επίσης επικεφαλής Θεσσαλικών πόλεων, αναφέρεται στην Ιλιάδα “ότι είχε εγκαταλειφθεί από τους Αχαιούς στην Λήµνο, λόγω σήψης του ποδιού του ύστερα από δάγκωµα φιδιού και της ανυπόφορης δυσωδίας που αναδυόταν από το τραύμα του. Αναγκάσθηκαν όμως οι Αχαιοί να τον πάρουν στην Τροία µετά από πολλά χρόνια, καθώς µία προφητεία έλεγε ότι η Τροία δεν θα έπεφτε χωρίς αυτόν. Έτσι φέρνουν τον Φιλοκτήτη στην Τροία και ο Μαχάων τον θεραπεύει µε την βοήθεια του ιαματικού θεού Απόλλωνα, που εγκοιμίζει τον Φιλοκτήτη, ενώ ο Μαχάων προβαίνει σε χειρουργικό καθαρισμό του σηπομένου τραύματος, στην συνέχεια δε εφαρμόζει διακλυσμούς με οίνο και επιθέτει βότανα, τα οποία ο πατέρας του Ασκληπιός είχε παραλάβει από τον δάσκαλό του στην ιατρική τέχνη Κένταυρο Χείρωνα” (Εικ. 3).
Εικ. 3: Ο Μαχάων επιδένει την πληγή του Φιλοκτήτη. Ετρουσκικός σφραγιδόλιθος. Δεύτερο μισό του 5ου αι. π.Χ. Λονδίνο. British Museum.
Είναι τόσο μεγάλη η εκτίμηση προς το πρόσωπο του Μαχάονα, ώστε όταν αυτός τραυματίζεται στον δεξιό ώμο από βέλος του Πάρι, ο βασιλιάς της Κρήτης Ιδομενέας καλεί τον Νέστορα, τον βασιλιά της Πύλου, να φροντίσει τον Μαχάονα και να τον µεταφέρει για τις πρώτες βοήθειες αλλά και για ασφάλεια, στο στρατόπεδο των Αχαιών, λέγοντας την χαρακτηριστική παροιμιώδη φράση “ιητρός γαρ ανήρ πολλών αντάξιος άλλων”, ότι δηλ. ένας γιατρός κάνει για πολλούς άλλους. Και αυτό επειδή ο Μαχάων εκτός από γιατρός ήταν και γενναίος πολεµιστής (το όνοµά του προέρχεται από την µάχη), οπότε βοηθούσε τους Αχαιούς κατά διπλό τρόπο.
Όλες οι πηγές αναφέρουν ότι ο Μαχάων φονεύθηκε σε µάχη στην Τροία. Ο ίδιος ο Ιπποκράτης, απόγονος Ασκληπιάδων (αλλά από τον κλάδο του Ποδαλειρίου) αναφέροντας σε επιστολή του ότι οι πρόγονοί του δεν συνεισέφεραν µόνον µε την τέχνη τους στην πατρίδα αλλά και µε την ίδια τους την ζωή, όποτε χρειάσθηκε, λέγει για τον Μαχάονα ότι κατέθεσε και την ψυχή του στην Τρωάδα (“… Μαχάων γέ τοι ψυχήν κατέθετο εν τη Τρωάδι …”). Ο Όµηρος δεν αναφέρει τίποτε για τον θάνατο του Μαχάονα, επειδή η Ιλιάδα τελειώνει µε τον θάνατο του Έκτορα που συνέβη ενωρίτερα. Η πιο γνωστή εκδοχή είναι ότι σκοτώθηκε από το χέρι του Ευρύπυλου, γιού του Τήλεφου, ενώ άλλοι λέγουν ότι ο Μαχάων ήταν ένας από εκείνους, οι οποίοι εισήλθαν στον Δούρειο Ίππο και φονεύθηκε όταν οι Αχαιοί είχαν ήδη εισχωρήσει µέσα στην Τροία. Κατόπιν οι Αχαιοί, µετά από σκληρό αγώνα, πήραν τα σώµατα του Μαχάονα και του Νιρέα και αφού τα έκαψαν, έθαψαν τα οστά τους σε κοινό τάφο. Ο περιηγητής Παυσανίας αφηγείται ότι ο Νέστωρ, ο βασιλιάς της Πύλου, έφερε τα οστά του Μαχάονα στην Μεσσηνία, και τα έθαψε στην Γερήνεια, µια πόλη όπου είχε περάσει τα παιδικά του χρόνια, όταν αναγκάσθηκε να εγκαταλείψει προσωρινά την πατρίδα του την Πύλο. Η Γερήνεια, την οποία αναφέρει ο Παυσανίας ως τελικό τόπο φιλοξενίας των λειψάνων του Μαχάονα, είναι το σηµερινό χωριό Κάµπος της Αβίας, λίγα χιλιόµετρα έξω από την Καλαµάτα, επάνω στον δρόµο, ο οποίος οδηγεί προς την Μεσσηνιακή Μάνη και Αρεόπολη.
Ο Μαχάων λοιπόν, ο ιατρός χειρουργός και ο πολεμιστής σε μια ενότητα εκφράζει τη δυϊστική άποψη των αρχαίων Ελλήνων για τη θεραπεία. Η πληγή και η θεραπεία είναι οι δύο όψεις του ενός νομίσματος. Ο ιατρός με τη σειρά του είναι μια ευάλωτη ύπαρξη που μπορεί να θεραπεύσει τις πληγές του ανθρώπου, όχι τον ίδιο τον άνθρωπο. Ο Μαχάων θεραπεύει και πληγώνει, αλλά ο ίδιος δεν μπορεί να θεραπευτεί. Ο Ευρύπυλος, [ ευρεία πύλη, που προτυπώνει τον κυβερνήτη του κάτω κόσμου] τον αγκαλιάζει για πάντα. Ο πολεμιστής χειρουργός πεθαίνει από τις πληγές του, αλλά συνεχίζει να ζει μέσω της νεκρικής λατρείας που τον θεώνει…
