Η νόσος Alzheimer όντας μία από τις πολλές νευροεκφυλιστικές νόσους που προσβάλλουν τους ηλικιωμένους ανθρώπους, αποτελεί σήμερα μία πραγματική μάστιγα με τεράστιες κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις σε παγκόσμιο επίπεδο, όχι μόνο διότι επιδεινώνει την ποιότητα ζωής των νοσούντων ανθρώπων της τρίτης ηλικίας, αλλά και διότι επιφέρει σημαντική αναστάτωση και επιπτώσεις στην καθημερινή ζωή των οικογενειών που έχουν έναν ασθενή με νόσο Alzheimer.
Σύμφωνα με την πρωτοπόρο γεροντολόγο και λογοπαθολόγο Joan K. Glickstein (1934-2015),
Εικόνα 1: Η πρωτοπόρος γεροντολόγος και λογοπαθολόγος Joan K. Glickstein (1934-2015).
η οποία αφιέρωσε μεγάλο μέρος της ζωής της στην περίθαλψη ασθενών με νόσο Alzheimer, αυτή η βασανιστική ασθένεια «αποτελεί μία από τις πολλές μορφές άνοιας, η οποία χαρακτηρίζεται από απώλεια μνήμης, επίκτητο διανοητικό έλλειμμα και επιμονή». Σύμφωνα με το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας των ΗΠΑ (National Institute of Health), 5,1 εκατομύρια Αμερικανοί ηλικίας 65 ετών και άνω υποφέρουν από την νόσο Alzheimer.
Η νόσος Alzheimer ανακαλύφθηκε περίπου πριν από 116 χρόνια. Το 1901 μία ασθενής ηλικίας 51 ετών, η Auguste Deter,
Εικόνα 2: Η Auguste Deter, η πρώτη ασθενής στην οποία διαπιστώθηκε η νόσος Alzheimer.
εισήχθη στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο της Φρανκφούρτης (Städtische Heilanstalt für Irre und Epileptische - City Hospital for the Mentally Ill and Epileptics / Frankfurt Asylum),
Εικόνα 3: Το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο της Φρανκφούρτης (Städtische Heilanstalt für Irre und Epileptische), σε φωτογραφία του 1864.
εξαιτίας «μιάς προοδευτικής διανοητικής έκπτωσης, εστιακών συμπτωμάτων, παραισθήσεων και ψυχοκοινωνικής ανικανότητας». Η Auguste Deter μελετήθηκε για πέντε χρόνια από τον διαπρεπή Γερμανό ψυχίατρο και νευροπαθολογοανατόμο Alois Alzheimer (1864-1915),
Εικόνα 4: Ο διαπρεπής Γερμανός ψυχίατρος και νευροπαθολογοανατόμος Alois Alzheimer (1864-1915).
πριν το θάνατό της στις 8 Απριλίου 1906. Στη συνέχεια τα ιατρικά αρχεία και ο εγκέφαλός της μεταφέρθηκαν στο Μόναχο, στο Βασιλικό Ψυχιατρικό Νοσοκομείο, όπου εργαζόταν ο Alzheimer στο Ανατομικό Εργαστήριο
Εικόνα 5: Το Ανατομικό Εργαστήριο του Βασιλικού Ψυχιατρικού Νοσοκομείου του Μονάχου.
του μέντορά του, του φημισμένου Γερμανού ψυχιάτρου της εποχής, Emil Kraepelin (1856-1926).
Εικόνα 6: Ο φημισμένος Γερμανός ψυχίατρος Emil Kraepelin (1856-1926).
Ο Alzheimer σχετικά σύντομα μετά τον θάνατο της Auguste Deter, διενήργησε νεκροψία-νεκροτομή στον εγκέφαλό της, όπου με την βοήθεια των επισκεπτών Ιταλών ιατρών Gaetano Perusini και Francesco Bonfiglio, χρησιμοποιώντας τις πρόσφατα αναπτυχθείσες τεχνικές χρώσης αργύρου από τον Max Bielschowsky, διαπίστωσε ασυνήθη χαρακτηριστικά, όπως διαπλεκόμενες νευρικές ίνες, καθώς επίσης και ό,τι είναι σήμερα γνωστό ως «πλάκες αμυλοειδούς».
Εικόνα 7: Ιστοπαθολογικά σχέδια των παθολογοανατομικών αλλοιώσεων της νόσου Alzheimer, από το βιβλίο του Gaetano Perusini “Über klinisch und histologisch eigenartige psychische Erkrankungen des späteren Lebensalters” (Ιστολογία και κλινικά ευρήματα μερικών ψυχιατρικών νοσημάτων των ηλικιωμένων ανθρώπων), 1909-1910. Τα σχέδια 2-5 αντιστοιχούν σε “πλάκες” από τον εγκέφαλο της Auguste Deter.
Έτσι επίσημα η νόσος Alzheimer ανακαλύφθηκε από τον Alois Alzheimer το 1906. Ο Alzheimer
Εικόνα 8: Ο Alois Alzheimer (άνω σειρά, 3ος από δεξιά), με συνεργάτες του στο Ανατομικό Εργαστήριο του Βασιλικού Ψυχιατρικού Νοσοκομείου του Μονάχου. Διακρίνονται οι Friedrich Lewy (άνω σειρά, 1ος από δεξιά), Gaetano Perusini και Francesco Bonfiglio (κάτω σειρά, 1ος και 2ος από δεξιά αντίστοιχα).
ανακοίνωσε τα ευρήματά του σχετικά με την παθολογική εκφύλιση του εγκεφάλου και τα συμπτώματα της «προγεροντικής άνοιας» στις 3 Νοεμβρίου 1906 στο Tübingen, σε μία συνάντηση των ψυχιάτρων της νοτιοδυτικής Γερμανίας. Δυστυχώς η διάλεξή του συνάντησε την αδιαφορία των συναδέλφων του, χωρίς να δεχθεί καμμία ερώτηση ή σχόλιο σχετικά με την ανακάλυψη των παθολογοανατομικών χαρακτηριστικών ενός τύπου γεροντικής άνοιας. Μετά την διάλεξή του ο Alzheimer δημοσίευσε μία περίληψη των ευρημάτων του, ενώ το 1907 έγραψε μία εκτενή εργασία, όπου παρουσίαζε με λεπτομέρεια τη νόσο και τα ευρήματά του.
Όσον αφορά την θεραπεία, οι πρώτοι ασθενείς με νόσο Alzheimer δεν υποβαλόντουσαν σε καμία θεραπεία. Η νόσος Alzheimer ή ειδικότερα η απώλεια μνήμης, αποτελούσε μία διαδικασία που θεωρούνταν ότι ήταν αναπόφευκτο να συμβεί σε κάθε άτομο. Αρχικά η νόσος Alzheimer θεωρούνταν ως επακόλουθο της «μεγάλης ηλικίας» και του «γήρατος». Ως εκ τούτου όταν ανακαλύφθηκε η νόσος Alzheimer, δεν θεωρήθηκε ως μία νέα μορφή νευροψυχικής διαταραχής, αλλά περίπου ταυτίστηκε με την άποψη ότι καθόσον κάθε άτομο αναπόφευκτα γερνά, εξίσου μοιραία θα εμφανίσει και τη νόσο.
Στις 15 Ιουλίου 1910 κυκλοφόρησε ο δεύτερος τόμος του «Εγχειριδίου Ψυχιατρικής» του διακεκριμμένου Γερμανού ψυχιάτρου Emil Kraepelin,
Εικόνα 9: Από αριστερά προς τα δεξιά, οι διακεκριμμένοι Γερμανοί ψυχίατροι Alois Alzheimer, Emil Kraepelin, Robert Gaupp και Franz Nissl, φωτογραφημένοι στην λίμνη Starnberg γύρω στο 1908.
όπου στο κεφάλαιο «Προγεροντική και Γεροντική Άνοια», για πρώτη φορά περιγραφόταν ένας τύπος άνοιας με το όνομα “νόσος Alzheimer”.
Σήμερα η έρευνα στον τομέα της νευρολογίας, της ψυχιατρικής και των νευροεπιστημών εν γένει, έχει δείξει ότι η νόσος Alzheimer χαρακτηρίζεται από μειωμένη εγκεφαλική δραστηριότητα, εγκεφαλική ατροφία, θάνατο των νευρώνων, νευροϊνιδιακά συμπλέγματα και συνολικά μειωμένη γνωσιακή ικανότητα. Βασικό ρόλο στην αιτιολογία της νόσου διαδραματίζει η γενετική, με τα ευρήματα να συνηγορούν στο ότι μεταλλάξεις στα χρωμοσώματα 21, 14 και 1, μπορούν να οδηγήσουν στην εκδήλωση νόσου Alzheimer, ενώ επίσης άνθρωποι που φέρουν ένα γονίδιο για την απολιποπρωτεΐνη E4, εμφανίζουν σημαντικά μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν νόσο Alzheimer, συγκριτικά με ανθρώπους που φέρουν γονίδια για άλλες μορφές της πρωτεΐνης. Επίσης όσον αφορά την κληρονομικότητα, έχει δειχθεί ότι στην οικογενή νόσο Alzheimer, τα παιδιά ενός ασθενή παρουσιάζουν 50-50 πιθανότητα να αναπτύξουν άνοια, ενώ αν και οι δύο γονείς νοσούν το ποσοστό αυξάνει σε 75%. Όσον αφορά την θεραπεία, η νόσος Alzheimer δεν θεραπεύεται, μπορεί να ανιμετωπιστεί όμως και να επιβραδυνθεί η εξέλιξή της, τόσο με φαρμακευτική αγωγή όσο και με μουσικοθεραπεία.
Ατενίζοντας το μέλλον, οι ερευνητές χρησιμοποιούν την μαγνητική τομογραφία (MRI) για να μελετήσουν και να αναλύσουν τις ανατομικές δομές και τις νευροφυσιολογικές λειτουργίες, οι οποίες παρουσιάζουν εκφύλιση εξ αιτίας της νόσου Alzheimer. Επίσης οι τομογραφίες εκπομπής ποζιτρονίων (PET scans), χρησιμοποιούνται για την αξιολόγηση του τρόπου με τον οποίο ο εγκέφαλος χρησιμοποιεί την γλυκόζη όταν υπάρχει η νόσος Alzheimer,
Εικόνα 10: Απεικόνιση υγιούς (αριστερά) και πάσχοντος από νόσο Alzheimer (δεξιά) εγκεφάλου, με χρησιμοποίηση μαγνητικής τομογραφίας (MRI) (άνω σειρά) και τομογραφίας εκπομπής ποζιτρονίων (PET scan) (κάτω σειρά).
ενώ με την οσφυονωτιαία παρακέντηση, εξετάζεται το εγκεφαλονωτιαίο υγρό (ΕΝΥ), στοχεύοντας στη μελέτη της χημείας του εγκεφάλου.
Αν και η ύφεση της γνωσιακής ικανότητας ήταν γνωστή από την εποχή του Αρχαίου Έλληνα φιλοσόφου και μαθηματικού Πυθαγόρα, ο οποίος από τον 7ο αιώνα π.Χ. κατέγραψε και ανέφερε τέτοιες περιπτώσεις, εν τούτοις η καινοτόμος συμβολή του Alois Alzheimer συνίσταται στο ότι για πρώτη φορά απέδειξε ότι, η μεταβολή στην συμπεριφορά και την γνωσιακή ικανότητα της 51χρονης ασθενούς του Auguste Deter, σχετιζόταν με δομικές μεταβολές στον εγκέφαλό της. Η μελέτη της ιστορίας της Ιατρικής μας δείχνει πολλές φορές, πως μία νέα προσέγγιση σε μία υπάρχουσα παρατήρηση και καταγραφή, αλλά και η εμβριθής μελέτη και η καινοτόμος πράξη οδηγεί στην ανακάλυψη και την γνώση, επιβεβαιώνοντας την ρήση του Ιπποκράτη «Το γαρ οίεσθαι μεν, μη πρήσσειν δε, αμαθίης και ατεχνίης σημείον εστίν» (το να νομίζεις κάτι, μόνο, χωρίς να ενεργείς θεωρείται σημείο ατεχνίας, δηλαδή άγνοιας της τέχνης του ιατρού).
