ΙΑΤΡΕΙΟ ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗΣ

Μήπως έχετε οστεοπόρωση και δεν το ξέρετε;

Πλήρης ενηµέρωση, διάγνωση και θεραπεία για κάθε γυναίκα µετά την εµµηνόπαυση.

Υπάρχει ένα νόσηµα που απειλεί άµεσα την ποιότητα ζωής κυρίως των γυναικών, αλλά σε κάποιο βαθµό και των αντρών. Πρόκειται για την οστεοπόρωση, ένα νόσηµα «ύπουλο» που δεν δίνει συµπτώµατα µέχρι να συµβεί κάποιο κάταγµα.
Στη σύγχρονη Ιατρική ο προληπτικός έλεγχος θεωρείται απαραίτητος για πολλά νοσήµατα, που απειλούν την υγεία µας. Στα νοσήµατα αυτά θα πρέπει να συµπεριληφθεί οπωσδήποτε και η οστεοπόρωση. Και το πρώτο βήµα πρόληψης είναι η σωστή ενηµέρωση. Οι αριθµοί δείχνουν τη σοβαρότητα της νόσου.

• Οι γυναίκες κινδυνεύουν να εµφανίσουν οστεοπόρωση περισσότερο από τους άντρες. Η αναλογία είναι µία στις δύο γυναίκες µετά τα πενήντα, ενώ στους άντρες είναι ένας στους τέσσερεις.
• Από τις γυναίκες που πάσχουν, µία στις τρεις θα πάθει κατά τη διάρκεια της ζωής της κάποιο οστεοπορωτικό κάταγµα που, συνήθως, είναι συνέπεια ατυχήµατος χαµηλής βίας, όπως ένα απλό πέσιµο.
• Οι περισσότερες γυναίκες που έχουν οστεοπόρωση δεν το ξέρουν, γιατί δεν έχουν ελεγχθεί ποτέ και, συνήθως, το ανακαλύπτουν αφού πάθουν κάποιο κάταγµα.
• Τα οστεοπορωτικά κατάγµατα, ιδιαίτερα της σπονδυλικής στήλης και του ισχίου, έχουν δυσµενή επίπτωση στην ποιότητα ζωής, προκαλούν αναπηρίες και συνδέονται µε αυξηµένη θνησιµότητα.

Mετεµµηνοπαυσιακή οστεοπόρωση

Σε ό,τι αφορά τις γυναίκες, η οστεοπόρωση σχετίζεται κατά κύριο λόγο µε την εµµηνόπαυση, κατά την οποία η απότοµη µείωση των οιστρογόνων επηρεάζει και τα οστά, κάνοντάς τα πιο αραιά και πιο εύθραυστα. Μειώνεται έτσι η οστική αντοχή, αυξάνοντας τον κίνδυνο να συµβεί ένα κάταγµα χαµηλής βίας, δηλαδή κάταγµα µετά από ένα απλό πέσιµο, ένα γλίστρηµα ή µια απότοµη κίνηση. Κάθε γυναίκα µετά την εµµηνόπαυση θα πρέπει να ελέγχεται για οστεοπόρωση µε τις ακόλουθες εξετάσεις:

Μέτρηση οστικής πυκνότητας

Είναι µια εξέταση εύκολη, γρήγορη, ακίνδυνη, ανώδυνη και, για µεγαλύτερη αξιοπιστία, συνιστάται να γίνεται σε δυο σηµεία του σκελετού, στη σπονδυλική στήλη και στο ισχίο. Οι τιµές που µας δίνει η εξέταση συγκρίνονται µε τις τιµές µιας υγιούς ενήλικης γυναίκας και εκφράζονται σε ποσοστιαίες µονάδες, που δείχνουν πόσες µονάδες πιο κάτω από το φυσιολογικό όριο βρίσκεται η εξεταζόµενη.
Ορίζουµε ως οστεοπενία την κατάσταση για την οποία οι τιµές είναι από -1,5 έως -2,5, ως οστεοπόρωση την κατάσταση για την οποία οι τιµές είναι κάτω από -2,5 και ως βαριά οστεοπόρωση την κατάσταση για την οποία οι τιµές είναι κάτω από -3,5.

Βιοχηµικός οστικός έλεγχος

Πρόκειται για αιµατολογικές εξετάσεις µε τις οποίες ελέγχονται:
το ασβέστιο, ο φωσφόρος, η παραθορµόνη, η βιταµίνη D και η αλκαλική φωσφατάση.
Σε ορισµένες περιπτώσεις χρειάζεται να ελεγχθεί και το ασβέστιο ούρων 24ώρου.

Ακτινολογικός έλεγχος

Στις περιπτώσεις που στο ιστορικό αναφέρονται επεισόδια πόνου στη σπονδυλική στήλη είναι απαραίτητες οι ακτινογραφίες θωρακικής και οσφυϊκής µοίρας.

Αντιµετώπιση

Ο κύριος θεραπευτικός στόχος είναι η µείωση του καταγµατικού κινδύνου. Η έναρξη και επιλογή της θεραπείας καθορίζονται όχι µόνο από τις τιµές της οστικής µάζας αλλά και από τη συνύπαρξη άλλων παραγόντων. Η πρώιµη εµµηνόπαυση, διάφορες παθήσεις, όπως η ρευµατοειδής αρθρίτιδα, η αποφρακτική πνευµονοπάθεια, η µεσογειακή και η δρεπανοκυτταρική αναιµία, καθώς επίσης και η χρόνια λήψη ορισµένων φαρµάκων, όπως η κορτιζόνη, τα αντιεπιληπτικά, τα αντικαταθλιπτικά και τα αντικαρκινικά φάρµακα, προκαλούν µείωση της οστικής µάζας και της οστικής αντοχής και αυξάνουν τον συνολικό κίνδυνο να προκληθούν κατάγµατα. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις θα πρέπει να εκτιµηθεί αν θα δοθεί αντιοστεοπορωτική αγωγή ακόµα και αν οι τιµές της οστικής πυκνότητας δεν είναι ιδιαίτερα χαµηλές.
Ο Εθνικός Οργανισµός Φαρµάκων (ΕΟΦ) έχει αναρτήσει στην ιστοσελίδα του οδηγίες για το πότε επιβάλλεται και ποια είναι η ενδεδειγµένη θεραπευτική αγωγή. Τις οδηγίες αυτές ακολουθούν υποχρεωτικά οι γιατροί όταν συνταγογραφούν τα φάρµακα για την οστεοπόρωση.

Πότε επιβάλλεται θεραπεία;

Οι γυναίκες που έχουν τιµές οστικής πυκνότητας χαµηλότερες του -2,5 πρέπει οπωσδήποτε να αρχίσουν θεραπεία. Ανεξάρτητα από τις τιµές της οστικής µέτρησης, η ανάγκη για θεραπεία γίνεται επιτακτική αν έχει ήδη υπάρξει κάταγµα ή συνυπάρχει κάποιος από τους παράγοντες κινδύνου.

Αντιοστεοπορωτικά φάρµακα

Τα φάρµακα για την οστεοπόρωση χωρίζονται σε δύο µεγάλες κατηγορίες. Τα αντιοστεοαπορροφητικά, αυτά δηλαδή που σταµατούν - αναστέλλουν την περαιτέρω απώλεια οστικής µάζας και τα αναβολικά, αυτά τα οποία ενισχύουν το σχηµατισµό νέου οστού. Η επιλογή της θεραπευτικής αγωγής, το πότε πρέπει να ξεκινήσει, µε ποια φάρµακα και για πόσο διάστηµα είναι κάτι που θα πρέπει να το αποφασίσει ο γιατρός, ανάλογα µε την περίπτωση κάθε ασθενούς.

Οποιαδήποτε και αν είναι η θεραπευτική επιλογή, θα πρέπει να συνοδεύεται από χορήγηση ασβεστίου και βιταµίνης D, γιατί συνήθως η πρόσληψη αυτών των ουσιών µε τη διατροφή δεν είναι επαρκής.

Ενίσχυση των οστών πριν την εµµηνόπαυση

Τι µπορεί να κάνει όµως µια γυναίκα για να προλάβει και να περιορίσει τις συνέπειες της µείωσης της οστικής πυκνότητας, που θα συµβεί µε το σταµάτηµα της περιόδου;
H περίοδος της διάπλασης του σκελετού µας είναι η πιο σηµαντική. Παρόλο που η κληρονοµικότητα παίζει καθοριστικό ρόλο, υπάρχουν και διάφοροι εξωγενείς παράγοντες, που επηρεάζουν την τελική διαµόρφωση των οστών µας. Οι κυριότεροι από αυτούς είναι η διατροφή, η έκθεση στον ήλιο και η άσκηση.

Η διατροφή πρέπει να περιλαµβάνει τροφές πλούσιες σε ασβέστιο και φωσφόρο. Τέτοιες τροφές είναι κυρίως τα γαλακτοκοµικά, αλλά και τα µικρά ψάρια που τρώγονται µε τα κόκαλά τους, τα όσπρια και οι ξηροί καρποί. Για τον σωστό, όµως, µεταβολισµό του ασβεστίου στον οργανισµό είναι απαραίτητη η βιταµίνη D, της οποίας η σύνθεση γίνεται στο δέρµα υπό την επίδραση της ηλιακής ακτινοβολίας. Είναι λοιπόν απαραίτητη, αν είναι δυνατόν όλο το χρόνο και όχι µόνο το καλοκαίρι, η έκθεση στον ήλιο για 15-20 λεπτά κάθε µέρα, χωρίς αντιηλιακό. Καθοριστικό ρόλο στον σχηµατισµό γερών οστών έχει και η σωµατική άσκηση, που στις µικρότερες ηλικίες γίνεται µε το παιχνίδι και στις µεγαλύτερες µε συστηµατική άθληση.

Έτσι, φθάνοντας στην ηλικία των 18 -20 ετών ολοκληρώνεται η σκελετική ανάπτυξη και, µέχρι τα 25, διαµορφώνεται και η κορυφαία οστική πυκνότητα, η µεγαλύτερη δηλαδή οστική µάζα που θα αποκτήσουµε στη ζωή µας και η οποία βέβαια διαφέρει από άτοµο σε άτοµο. Αυτή η µέγιστη οστική µάζα µετά την ηλικία των 25-30 ετών θα αρχίσει να µειώνεται, µε πολύ αργό ρυθµό µέχρι την ηλικία των 45 - 50 ετών οπότε και συνήθως σταµατά η περίοδος και αρχίζει η εµµηνόπαυση, που επηρεάζει αρνητικά τα οστά.

Είναι σηµαντικό επίσης να γνωρίζουµε ότι η µεγάλη κατανάλωση αλκοόλ και καφέ καθώς και το κάπνισµα δρουν αρνητικά στα οστά µας, κατά τη διάρκεια αυτής της κρίσιµης 20ετίας (25-45). Αν δε αυτά συνδυαστούν µε κακή διατροφή και έλλειψη άσκησης, το αποτέλεσµα θα είναι ότι µε το σταµάτηµα της περιόδου θα υπάρχουν σχετικά χαµηλές τιµές οστικής µάζας, που µετά την εµµηνόπαυση θα φθάσουν πιο γρήγορα σε επίπεδα οστεοπενίας ή οστεοπόρωσης.

Με βάση τα παραπάνω, στο ερώτηµα αν µπορούµε να προλάβουµε την οστεοπόρωση, η απάντηση είναι: σε µεγάλο βαθµό ΝΑΙ.
Ωστόσο, είναι δυνατόν ορισµένες γυναίκες να εµφανίσουν οστεοπόρωση και πριν από την εµµηνόπαυση, που µπορεί να είναι ιδιοπαθής (άγνωστης αιτιολογίας) ή δευτεροπαθής (από κάποιες χρόνιες παθήσεις, όπως: η ρευµατοειδής αρθρίτιδα, η ελκώδης κολίτιδα, οι κληρονοµικές αναιµίες κ.ά., ή λόγω λήψης κάποιων φαρµάκων, όπως η µακρόχρονη λήψη κορτικοειδών).

Για όλες αυτές τις περιπτώσεις, ζητήστε ενηµέρωση από το γιατρό σας.

Συνοπτικές συµβουλές για καλή σκελετική υγεία

• Πλούσια σε ασβέστιο διατροφή, σε κάθε ηλικία,  τόσο πριν όσο και µετά την εµµηνόπαυση.
• Έκθεση στον ήλιο, µε µέτρο και προσοχή, όλο το χρόνο, ώστε να εξασφαλίζεται η σύνθεση της απαραίτητης βιταµίνης D.
• Σε περίπτωση χαµηλής πρόσληψης ασβεστίου και έλλειψης βιταµίνης D,  συνιστάται η λήψη συµπληρωµάτων διατροφής.
• Συστηµατική άσκηση όλο το χρόνο, για όλες τις ηλικίες.
• Περιορισµός ή, ακόµα καλύτερα, αποφυγή του καφέ, του αλκοόλ και του καπνίσµατος.

ΗΜΕΡΗΣΙΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΣΕ ΑΣΒΕΣΤΙΟ ΚΑΙ ΒΙΤΑΜΙΝΗ D

ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΣΕ ΑΣΒΕΣΤΙΟ

Τρόφιµο		Περιεκτικότητα σε ασβέστιο (mg)
	Γάλα (2%) 200ml	240
	Γιαούρτι (2%)	240
	Τυρί (50 γρ.) Φέτα Μοτσαρέλα Ένταµ Παρµεζάνα	250 360 360 550
	Λαχανικά (100 γρ.) Μπρόκολο Σέσκουλο Κόκκινα φασόλια	40 45 140
	Ξηροί καρποί Αµύγδαλα (12 τµχ. ή 25 γρ.) Καρύδια (6 τµχ. ή 40 γρ.) Σησάµι (1 κουτ. σούπας) Ταχίνι (1 κουτ. γλυκού)	40 30 80 70
	Ψάρια (100 γρ) Μαρίδα τηγανιτή Σολοµός κονσέρβα Σαρδέλες κονσέρβα σε λάδι	650 240 380
	Αποξηραµένα φρούτα (160 γρ.) Βερίκοκα (4 τµχ. ή 160 γρ.) Σύκα (4 τµχ. ή 220 γρ.)	55 160

ΚΑΝΤΕ ΤΟ ΤΕΣΤ ΚΑΙ ΔΕΙΤΕ ΑΝ ΚΙΝΔΥΝΕΥΕΤΕ

Απαντήστε στο ακόλουθο ερωτηµατολόγιο και, ανάλογα µε τις απαντήσεις, θα γνωρίζετε εύκολα και γρήγορα αν ανήκετε στην κατηγορία των γυναικών που θα πρέπει να πάρουν προληπτική αγωγή και να προστατευτούν από ένα πιθανό οστεοπορωτικό κάταγµα στο µέλλον.

Απαντήστε στις ακόλουθες ερωτήσεις: ναι όχι

• Είχατε πρόωρη εµµηνόπαυση (πριν τα 46 - 47 χρόνια σας)
• Έχετε χαµηλό σωµατικό βάρος
• Πάσχετε από κάποια από τις ακόλουθες χρόνιες παθήσεις:
  • Ρευµατοειδή αρθρίτιδα
  • Υποθυρεοειδισµό
  • Σακχαρώδη διαβήτη
  • Eλκώδη κολίτιδα
  • Χρόνια αποφρακτική πνευµονοπάθεια
• Έχετε πάθει κάποιο κάταγµα µέχρι σήµερα
• Έχετε πάρει κορτιζόνη για διάστηµα µεγαλύτερο των 3 µηνών
• Παίρνετε θεραπεία για καρκίνο µαστού
• Παίρνετε αντικαταθλιπτικά φάρµακα
• Αποφεύγετε τα γαλοκτοκοµικά στο καθηµερινό διαιτολόγιό σας
• Καπνίζετε
• Κάνετε συστηµατική σωµατική άσκηση

Το τεστ αυτό δεν είναι ποσοτικό (µε τόσα «ναι» κινδυνεύω, µε λιγότερα δεν κινδυνεύω) αλλά ποιοτικό. Οι ερωτήσεις βοηθούν να γίνει αντιληπτό, ποιοι είναι οι παράγοντες που ανεβάζουν τις πιθανότητες να έχετε οστεοπόρωση.

Αν, πάντως, απαντήσατε «ναι» στις περισσότερες ερωτήσεις είναι πιθανόν να κινδυνεύετε να έχετε οστεοπόρωση και είναι δυνατόν να σας συµβεί ένα «εύκολο» κάταγµα. Γι’ αυτό είναι απαραίτητο να κάνετε άµεσα µια µέτρηση οστικής πυκνότητας και να επισκεφτείτε ένα ειδικό ιατρείο οστεοπόρωσης.

Αν επιβεβαιωθεί ότι εµφανίζετε αυξηµένο καταγµατικό κίνδυνο θα πρέπει να αρχίσετε θεραπευτική αγωγή.

Αν στις περισσότερες ερωτήσεις απαντήσατε µε «όχι», ο κίνδυνος να έχετε οστεοπόρωση είναι µικρότερος και, εφόσον έχουν περάσει περισσότερα απο 5 χρόνια από την εµµηνόπαυση, συνιστάται να κάνετε µια µέτρηση οστικής πυκνότητας. Ανάλογα µε τα αποτελέσµατα, να την επαναλαµβάνετε κάθε 2 ή 3 χρόνια.

 Επιμέλεια κειμένου: Νικόλαoς Παπαιωάννου, Αναπληρωτής Καθηγητής Ορθοπαιδικής ΕΚΠΑ®