Η επάρατη νόσος της ευλογιάς πού εξαφανίστηκε επίσημα από την οικουμένη (WHO 1984), αποτελούσε κατά τον 18ο αιώνα μία εξαιρετικά σοβαρή ιογενή εξανθηματική νόσο της παιδικής ηλικίας, πολύ μεταδοτική, με υψηλά ποσοστά θνησιμότητας (10-30%), αλλά και σοβαρών επιπλοκών όπως τύφλωσης, λόγω της ιογενούς κερατίτιδας που προκαλούσε.
Σε όσα από τα παιδιά διασώζονταν, παρέμεναν δύσμορφα σημάδια-ουλές (ιδιαίτερα στο πρόσωπο), τα οποία τα συνόδευαν σε ολόκληρη τη ζωή τους (βλογιοκομμένος).
Η ανακάλυψη του δαμαλισμού, του εμβολιασμού δηλαδή εναντίον της ευλογιάς, έγινε το 1796 από τον Βρεττανό ιατρό Edward Jenner (1749-1823) (Εικ. 1), δίδοντάς του τον τίτλο του ευεργέτη της ανθρωπότητας. Η ανακάλυψη αυτή αποτέλεσε το πρώτο βήμα για την πρόοδο των εμβολιασμών.
Εικ. 1: Ο Edward Jenner (1749-1823) [Προσωπογραφία του J. R. Smith, 1800, Wellcome Library, London].
Ελάχιστοι όμως γνωρίζουν, ότι δύο Έλληνες ιατροί των αρχών του 18ου αιώνα, ο Εμμανουήλ Τιμόνης (1669-1718/1720) και ο Ιάκωβος Πυλαρινός (1659-1718), δημοσίευσαν το 1714 στο Αγγλικό περιοδικό “Philosophical Transactions” της Royal Society του Λονδίνου, την πρώτη επιστημονική εφαρμογή του εμβολιασμού που ονομάσθηκε «ευλογιασμός» (variolatio) και αποτέλεσε πρόδρομο μέθοδο του δαμαλισμού (vaccinatio), ως προληπτικής εν γένει μεθόδου κατά των πολλών και ενίοτε σοβαρών ασθενειών της παιδικής ηλικίας.
Ο «ευλογιασμός», ο οποίος εφαρμοζόταν από την λαϊκή ιατρική για την προστασία από την ευλογιά, ως μέθοδος τεχνητής ανοσοποίησης, συνίστατο στη λήψη υγρού (πύου) από φλύκταινες ελαφρά πασχόντων από ευλογιά ή ευρισκομένων στο στάδιο της αναρρώσεως και στην συνέχεια στην εμφύτευση (ενοφθαλμισμό) μετά από σκαριφισμούς στο δέρμα υγιών παιδιών, με αποτέλεσμα να εκδηλώνεται ηπιότερη νόσος, να καθίστανται τα παιδιά άνοσα και να μην προσβάλλονται πλέον από τη μάστιγα της ευλογιάς.
Ο Εμμανουήλ Τιμόνης, γεννημένος στη Χίο, σπούδασε στην Ιατροφιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου της Πάδοβας της Ιταλίας. Άσκησε την Ιατρική στην Κωνσταντινούπολη. Έγινε ιατρός της Υψηλής Πύλης και αρχίατρος του Σουλτάνου, ενώ συνέχισε τις σπουδές του στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης της Αγγλίας. Ανακηρύχθηκε διδάκτωρ το 1703 και έγινε μέλος της Βασιλικής Ιατρικής Εταιρείας του Λονδίνου (Royal Society of London). Στις 27 Μαίου 1714, σε συνεδρία της Εταιρείας, παρουσιάσθηκαν οι παρατηρήσεις του Εμμανουήλ Τιμόνη περί της επιστημονικής μεθόδου του «ευλογιασμού», από τον φίλο του ιατρό John Woodward με τίτλο «Μία πραγματεία ή ιστορία της προλήψεως της ευλογιάς με εντομή ή ενοφθαλμισμό, όπως από καιρό εφαρμόζεται στην Κωνσταντινούπολη. Απόσπασμα της επιστολής του Εμμανουήλ Τιμόνη». Την ίδια χρονιά η εργασία δημοσιεύθηκε στο περιοδικό της Βασιλικής Εταιρείας του Λονδίνου (Φιλοσοφικά Πρακτικά) (Εικ. 2 ).
Εικ. 2: Η πρώτη σελίδα (σελ. 72) της εργασίας του Εμμανουήλ Τιμόνη για την εφαρμογή του ‘ευλογιασμού’ στο Αγγλικό περιοδικό Philosophical Transactions.
Ο Ιάκωβος Πυλαρινός, γεννημένος στο Ληξούρι της Κεφαλλονιάς κι έχοντας σπουδάσει στη Νομική και Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Πάδοβας , την ίδια χρονιά (1714) δημοσίευσε στο περιοδικό της Βασιλικής Εταιρείας του Λονδίνου (Φιλοσοφικά Πρακτικά), τη μελέτη του για τον «ευλογιασμό» με τίτλο “ Pylarinus, James. M. D. A new and safe method of procuring the small pox by transplantation, lately invented and drawn into use”. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Ιάκωβος Πυλαρινός αφού περιηγήθηκε την κυρίως Ελλάδα, Ρωσία, Μολδοβλαχία, Αίγυπτο και Μικρά Ασία, άσκησε την Ιατρική αφιλοκερδώς σε διάφορες περιοχές, διατελώντας μεταξύ άλλων προσωπικός ιατρός του ηγεμόνα της Σερβίας, του Βενετσιάνου στρατηγού Φραγκίσκου Μοροζίνη, του διοικητή της Κρήτης Ισμαήλ Πασά, των ηγεμόνων της Μολδοβλαχίας, καθώς επίσης και αρχίατρος του Μεγάλου Πέτρου της Ρωσίας. Τελικά εγκαταστάθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Το 1715 δημοσίευσε στη Βενετία με την έγκριση της Ιεράς Εξετάσεως στη λατινική γλώσσα τη σημαντική μελέτη του για τον «ευλογιασμό» με τίτλο “Nova et tuta Variolas Excitandi per Transplantationem Methodus; Nuper inventa & in usum tracta…”, δηλ. «Νέα και ασφαλής μέθοδος αποφυγής της ευλογιάς δια μετεμφυτεύσεως, η οποία εφευρέθηκε προσφάτως και έχει τεθεί σε χρήση» (Εικ. 3).
Η πρώτη σελίδα (σελ. 393) της εργασίας του Ιάκωβου Πυλαρινού για την εφαρμογή του ‘ευλογιασμού’ στο Αγγλικό περιοδικό Philosophical Transactions.
Ο Ιάκωβος Πυλαρινός περιγράφει με αξιοθαύμαστο τρόπο ότι παρατηρώντας μιά απλή Ελληνίδα χωρική κάπου στη Θεσσαλία, εντυπωσιάσθηκε από το γεγονός πώς τρίβοντας η γυναίκα αυτή τη πληγή κάποιου προβάτου προσβεβλημένου από ευλογιά, ενοφθάλμιζε κατόπιν τον γδαρμένο ιστό στο χέρι παιδιών, πού με αυτόν τον τρόπο αποκτούσαν ανοσία στο καταραμμένο νόσημα. Αναφέρει στη μελέτη του ότι είχε εφαρμόσει από το 1701 τον εμβολιασμό σε πειραματικό στάδιο σε παιδιά της Κωνσταντινούπολης. Και οι δύο Έλληνες πρωτοπόροι ιατροί σημειώνουν, ότι η μέθοδος του «ευλογιασμού» προήλθε από την Ασία και οι ντόπιοι πληθυσμοί κυρίως της Κιρκασίας και της Γεωργίας, τη χρησιμοποιούσαν για την προφύλαξη των παιδιών τους από τις παραμορφώσεις που προκαλούσε η νόσος.
Διαπιστώνεται λοιπόν ότι η συμβολή των Ελλήνων ιατρών Τιμόνη και Πυλαρινού, ως εισηγητών της πρώτης επιστημονικής εφαρμογής του εμβολιασμού για την καταπολέμηση της ευλογιάς, με την μέθοδο του «ευλογιασμού», στις αρχές του 18ου αιώνα, υπήρξε καθοριστική για την συστηματική αντιμετώπιση του νοσήματος της ευλογιάς.
Ο Edward Jenner αξιοποίησε τις εμπειρικές του παρατηρήσεις και αναμφίβολα είχε υπόψη του τις πρωτότυπες και νεωτερίζουσες εργασίες των Ελήνων ιατρών Τιμόνη και Πυλαρινού. Έτσι πέτυχε να επιλύσει ριζικά το πρόβλημα της ευλογιάς, και κατετάγη στη χορεία των Μεγάλων Ιατρών και Ευεργετών της Ανθρωπότητας. Εν τούτοις δεν υπάρχει καμμία γκραβούρα, χαλκογραφία, ή λιθογραφία πού να αναπαριστά το πορτραίτο του Ιάκωβου Πυλαρινού ή του Εμμανουήλ Τιμόνη ούτε αναφορές στο έργο τους
