Οι αιματολογικές και βιοχημικές μεταβολές που πρέπει να ξέρετε...
Οι επαγγελματίες αθλητές, όπως ποδηλάτες, τριαθλητές, μπασκετμπολίστες, ποδοσφαιριστές, αλπινιστές, σκιέρ, μαραθωνοδρόμοι και ημιμαραθωνοδρόμοι, όλοι παρουσιάζουν μετά το πέρας της άσκησης αύξηση της κρεατινίνης ορού ανεξαρτήτως συνολικής μυϊκής μάζας και ελάττωση του eGFR (εκτιμώμενος ρυθμός σπειραματικής διήθησης).
Είναι αποδεδειγμένο ότι σε άτομα υγιή-ασυμπτωματικά, μετά από εντατική και παρατεταμένη άσκηση, όπως σε δρομείς μεγάλων αποστάσεων (για παράδειγμα μαραθωνοδρόμους), παρατηρούνται μεταβολές στον αιματοκρίτη, στο σύστημα αιμόστασης-πήξης αίματος, στο γαστρεντερικό σύστημα, στο καρδιαγγειακό σύστημα, στο μυϊκό σύστημα, στη θερμορύθμιση, στην εγκεφαλική λειτουργία, στην πνευμονική λειτουργία, καθώς και σε ορισμένες ορμόνες.
Οι μεταβολές αυτές έχουν εκτιμηθεί ειδικότερα ως δείκτες μυϊκής και καρδιακής κάκωσης και έχουν μετρηθεί επακριβώς, ώστε να είναι εφικτός ο διαχωρισμός από παθολογικές καταστάσεις. Ειδικότερα, ως δείκτες καρδιακής κάκωσης μετρούνται τα ένζυμα κρεατινική κινάση (CK), ασπαρτική αμινοτρανσφεράση (AST), το ισοένζυμο(CK-MB), η μυοσφαιρίνη και η τροπονίνη. Σε υποψία δε εν τω βάθει φλεβικής θρόμβωσης και πνευμονικής εμβολής, προσδιορίζονται και τα D-Dimers (Δ-Διμερή) και, ταυτοχρόνως, αν υπάρχει ελάττωση των ΑΡΤΤ και του ινωδογόνου, αύξηση των λευκών αιμοσφαιρίων, αύξηση των αιμοπεταλίων και ελάττωση του αιματοκρίτη.
Οι προαναφερθείσες μεταβολές είναι στατιστικά σημαντικές (p < 0.001) και έχουν μετρηθεί μετά το πέρας της διαδρομής (π.χ. μαραθωνοδρόμοι). Συνεπώς είναι απαραίτητη η γνώση των προαναφερόμενων για αξιολόγηση τυχόν συμπτωμάτων στους δρομείς, όπως το προκάρδιο άλγος, η δυσφορία στην αναπνοή, διαταραχή στη θερμορύθμιση, καθώς και για την αξιολόγηση ενδεχόμενης θρομβοεμβολικής νόσου.
Η αναφερόμενη ως αναιμία των δρομέων έχει αναγνωρισθεί σε ασκήσεις αντοχής και αποδίδεται στην αύξηση του όγκου πλάσματος, δηλαδή είναι ψευδής, συμβαίνει λόγω αραίωσης των ερυθρών αιμοσφαιρίων και είναι ανάλογη με αυτήν της εγκυμοσύνης. Η σιδηροπενία αποδίδεται σε αιματουρία, αιμοσφαιρινουρία, απώλεια σιδήρου από την υπερβολική εφίδρωση, τη μειωμένη απορρόφηση σιδήρου και τη λανθάνουσα απώλεια αίματος από το γαστρεντερικό σύστημα. Οι μεταβολές αυτές εμφανίζονται στο 80% των μαραθωνοδρόμων των 42,2km σε σχέση με τους δρομείς 10km. Τέλος, ως μηχανισμός της αναιμίας, αποδίδεται και στην τραυματική αιμόλυση.
Οι ευάλωτοι αθλητές δρόμων αντοχής είναι συνηθέστερα γυναίκες. Η ελάττωση της φεριτίνης αποδίδεται εν μέρει και στη μετακίνηση από το δικτυοενδοθηλιακό σύστημα εξωμυελικά και κυρίως στο ήπαρ. Επίσης ανευρίσκεται και αύξηση της εψιδίνης (Hepcidin). Αξιοσημείωτη είναι η αύξηση των λευκών αιμοσφαιρίων, αύξηση η οποία ξεπερνά κατά 2.4 – 3.2 φορές τα φυσιολογικά όρια και διαρκεί και μέχρι την 8η ημέρα από το πέρας της άσκησης.
Έχει αποδειχθεί ότι χρήση αθλητικών υποδημάτων με μαλακές σόλες, μειώνει συστηματικά το βαθμό αιμόλυσης/αναιμίας στους αθλητές αντοχής μεγάλων αποστάσεων, σε σχέση με τη χρήση υποδημάτων με μη μαλακές σόλες. Κατά τη διάρκεια της άσκησης, καθώς και για μια ώρα μετά, υπάρχει αυξημένη δοκιμασία συγκολλήσεως των αιμοπεταλίων και αύξηση των παραγόντων FVIII και του vWF. Οι διαταραχές αυτές της αιμόστασης δρουν θρομβοφιλικά.
Στους καρδιακούς βιοδείκτες που αυξάνονται με την άσκηση περιλαμβάνεται και η νευροορμόνη NT-proBNT και αντανακλά το καρδιακό stress. H άσκηση αυξάνει επίσης το βασικό μεταβολισμό, καθώς και τις ελεύθερες ρίζες οξυγόνου και, τελικά, το κυτταρικό stress και την κυτταρική κάκωση. Η εξαντλητική άσκηση και η οξεία φυσική άσκηση έχουν άμεση συσχέτιση. Αξιοσημείωτο είναι ότι στα εντατικά αθλήματα περιλαμβάνονται και το μπάσκετ και η ποδηλασία μεγάλων αποστάσεων.
Δείκτες φλεγμονής μετά από εντατική άσκηση : ανίχνευση αύξησης της IL-6 και του προϊόντος της CRP σε ποσοστό >60% των αθλητών.
Στα αθλήματα αντοχής μακράς διάρκειας (με πρωτότυπο τον Μαραθώνιο, αλλά και σε κολύμβηση, ποδηλασία), έχει διαπιστωθεί αλλαγή στο ανοσοποιητικό σύστημα η οποία διήρκεσε 3-72 ώρες μετά το πέρας του αθλήματος. Η κυρίαρχη μεταβολή γίνεται στις φλεγμονόφιλες-κυτταροκίνες και αφορά κυρίως τις IL-6, IL-8 και IL-10 ενώ οι TNFa και IL-1β παραμένουν αμετάβλητες ή ελαφρώς μειωμένες. Γενικώς οι μεταβολές είναι παρόμοιες με αυτές που παρατηρούνται σε χειρουργικές επεμβάσεις, εγκυμοσύνη, τραύματα και σήψη.
Οι δρομείς αντοχής μεγάλων αποστάσεων υπόκεινται σε βλάβη μυών, χόνδρων, σκλήρυνση αρτηριών και ανωμαλίες στην καρδιακή λειτουργία (δεξιάς και αριστερής κοιλίας) καθώς και σε συστηματική φλεγμονώδη αντίδραση. Η καρδιακή βλάβη εκτιμάται με τη μέτρηση Ν-Τ-pro BNP και τροπονίνης, ενώ οι σκελετικοί μύες σε CK, LDH, ALT, AST καθώς και δείκτες μεταβολικού stress, οξειδωτικού stress και κυτταρικής βλάβης και ευνοϊκή επίδραση στις λιπιδολογικές τιμές.
Στον μαραθώνιο και στο τρίαθλο έχει παρατηρηθεί και αυξημένος κίνδυνος θρομβοεμβολικής νόσου. Αιτιολογικά, έχει ανευρεθεί ενεργοποίηση των αιμοπεταλίων καθώς και αυξημένη ενεργοποίηση της πήξεως. Το αυξημένο εύρος κατανομής ερυθρών (RDW) καθώς και ο αυξημένος μέσος όγκος αιμοπεταλίων (MPV) συνδυάζεται με αυξημένη δραστικότητα και τελικά αυξημένη νοσηρότητα και θνητότητα στους ασθενείς, ειδικά με καρδιαγγειακή νόσο.
Συνοπτικά, στις μεταβολές από τη μυϊκή – φλεγμονώδη βλάβη και ακολούθως την ανάπτυξη ελευθέρων ριζών οξυγόνου και οξειδωτικού stress, ο οργανισμός αναπτύσσει, αντιρροπιστικά της αύξησης της IL-6, αύξηση της εψιδίνης (hepcidin) και ελάττωση του Fe. Ομοίως η χολερυθρίνη αδρανοποιεί τις ελεύθερες ρίζες. Η αύξηση του όγκου πλάσματος οδηγεί στη μειωμένη γλοιότητα, βελτιώνει τη μικροκυκλοφορία και τελικά την απόδοση του οξυγόνου στους ιστούς, δηλαδή παράγεται μια σειρά προσαρμοστικών μηχανισμών. Επίσης. παρατηρείται και δυσλειτουργία του ενδοθηλίου όπως αυτό τεκμηριώνεται με τους αυξημένους δείκτες προσκόλλησης SVCAM των λευκών αιμοσφαιρίων και αύξηση της αντιφλεγμονώδους SE-selectin σε ανταπάντηση της αυξημένης φιλοφλεγμονώδους TNF-a.
Η ελάττωση της ταχύτητας βηματισμού στη διάρκεια της διαδρομής μαραθωνίου δρόμου, έχει θετική συσχέτιση με το δείκτη μυϊκής βλάβης.
Οι επαγγελματίες μαραθωνοδρόμοι διατηρούν σταθερή την ταχύτητα καθ΄ όλη τη διαδρομή και έχουν υψηλότερη θερμοκρασία στο ορθό μετά το πέρας. Ενώ, αντιθέτως, οι ερασιτέχνες μαραθωνοδρόμοι που έχουν προοδευτική μείωση της ταχύτητας, καταγράφουν τη χαμηλότερη θερμοκρασία στο ορθό μετά το πέρας της διαδρομής (+1.3 ̶ +0.7o C) και δεν υπάρχει συσχέτιση με την ύπαρξη ή μη αφυδάτωσης.
Η αφυδάτωση και η εξάντληση των αποθεμάτων γλυκόζης (από το ήπαρ γλυκoγόνο) είναι συνήθης μετά από μία ώρα. Σε βιοψίες γαστροκνημίας μετά τον μαραθώνιο, έχει διαπιστωθεί νέκρωση μυϊκών ινών και φλεγμονή. Εργαστηριακά, υπάρχουν ευρήματα ραβδομυόλυσης στο αίμα και απελευθέρωση μυοσφαιρίνης στο αίμα και στα ούρα.
Ορμόνες
Παρατηρείται και αύξηση των ορμονών, όπως της β-ενδορφίνης, της τεστοστερόνης στους άνδρες και της κορτιζόλης ορού, ενώ παρατηρείται ελάττωση της ινσουλίνης.
Τελικά, ακριβής εκτίμηση των προαναφερθέντων βιοδεικτών, θα πρέπει να γίνεται 48 ώρες μετά το πέρας της άσκησης.
Είναι τεκμηριωμένο ότι η επαναλαμβανόμενη φυσική δραστηριότητα δρα ευεργετικά στο καρδιαγγειακό, στη νευρογένεση, στις γνωσιακές λειτουργίες, στην πρόληψη κακοηθειών και τη βελτίωση διάρκειας και ποιότητας ζωής των καρκινοπαθών και στην πρόληψη μεταβολικής νόσου.
Η εντατική μυϊκή άσκηση προκαλεί οξειδωτικό stress και ελεύθερες ρίζες και έχει σημαντικό ρόλο η ξανθίνη οξειδάση. Χρησιμοποιώντας το γνωστό αναστολέα της ξανθίνης οξειδάσης, Allopourinol μπορούμε να προστατεύσουμε τις μυϊκές ίνες από την οξειδωτική βλάβη και, τελικά, να εμποδίσουμε την παραγωγή του βλαπτικού οξειδωτικού stress. Αξιοσημείωτη είναι και η προστασία από το μυϊκό οξειδωτικό stress μέσω της αποδεδειγμένης αντιφλεγμονώδους δράσης της vit 25(OH) vit D3.
«Το καλύτερο φάρμακο για τον άνθρωπο είναι το περπάτημα»: Ιπποκράτης, 450 π.Χ.
Έχει αποδειχθεί ότι η φυσική άσκηση/δραστηριότητα προστατεύει από έναν μεγάλο αριθμό χρονίων νόσων:
- Πρόωρη γήρανση
- Ελαττωμένη καρδιοαναπνευστική προσαρμογή
- Μεταβολικό σύνδρομο
- Παχυσαρκία
- Αντοχή στην ινσουλίνη
- Προδιαβήτη και σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2
- Μη-αλκοολική ηπατική νόσο
- Στεφανιαία νόσο, περιφερική αγγειοπάθεια
- Αιμόσταση, υπέρταση, αγγειακό εγκεφαλικό
- Καρδιακή ανεπάρκεια, δυσλειτουργία ενδοθηλίου
- Δυσλιπιδαιμία, εν τω βάθει φλεβική θρόμβωση
- Γνωσιακή δυσλειτουργία, άγχος, κατάθλιψη
- Οστεοπόρωση, κακοήθεια, πολυκυστική νόσο
- Στυτική δυσλειτουργία, εκκολπωματίτιδα
- Χολοκυστεοπάθεια
Η αερόβια άσκηση, μειώνει σημαντικά το ινωδογόνο και δρα ευεργετικά στη στεφανιαία κυκλοφορία μετά από αορτοστεφανιαία παράκαμψη (bypass).
Μελέτες με χορήγηση vit C και vit E απέτυχαν να μειώσουν την αύξηση της IL-6 και κατ’ ακολουθία την Hepcidin, σε αθλητές μαραθωνοδρόμους. Με την εντατική άσκηση αυξάνεται και η παραγωγή της ολικής χολερυθρίνης, η οποία όμως τελικά δρα αντιοξειδωτικά.
