Η μικροχειρουργική είναι μια εξειδίκευση της ορθοπαιδικής και της πλαστικής χειρουργικής (και σπανιότερα άλλων ιατρικών ειδικοτήτων), που ασχολείται με την υπό μεγάλη μεγέθυνση χειρουργική ευγενών ιστών. Η μικροχειρουργική διενεργείται είτε με χειρουργικό μικροσκόπιο είτε με ισχυρούς μεγεθυντικούς φακούς (που ονομάζονται λούπες) και με ειδικά εργαλεία και ράμματα πολύ μικρού μεγέθους.
Ένα από τα πεδία εφαρμογής της μικροχειρουργικής είναι η χειρουργική των περιφερικών νεύρων. Περιφερικά νεύρα λέμε αυτά που κατευθύνονται από τον νωτιαίο μυελό προς τα άνω και κάτω άκρα μας, δηλαδή προς το χέρι και το πόδι. Παραδείγματα τέτοιων νεύρων στο άνω άκρο είναι το μέσο νεύρο (το νεύρο που πιέζεται στο σύνδρομο καρπιαίου σωλήνα), το ωλένιο νεύρο και το κερκιδικό νεύρο και στο κάτω άκρο το ισχιακό, το κνημιαίο και το περονιαίο. Βεβαίως υπάρχει πλήθος άλλων μικρότερων επωνύμων νεύρων. Τα περιφερικά νεύρα μπορεί να δυσλειτουργήσουν λόγω τραυματισμού (δηλαδή διατομής), λόγω πίεσης ή, σπανιότερα, λόγω ανάπτυξης όγκων. Τα νεύρα είναι πολύ ευαίσθητοι ιστοί και η δυσλειτουργία τους οδηγεί σε προσωρινές ή μόνιμες παραλύσεις ή αναισθησία.
Η μικροχειρουργική έχει αλλάξει από χρόνια τον τρόπο που χειρουργούνται τα περιφερικά νεύρα, βελτιώνοντας αισθητά τα αποτελέσματα έναντι της παραδοσιακής χειρουργικής που γίνεται με «γυμνό μάτι». Η δυνατότητά μας, να ράβουμε τα περιφερικά νεύρα και να γεφυρώνουμε ελλείμματα με νευρικά μοσχεύματα από τον ίδιο τον ασθενή, άλλαξε δραστικά την πρόγνωση στις παθήσεις των περιφερικών νεύρων. Τα τελευταία χρόνια όμως υπάρχουν περαιτέρω εξελίξεις και σε αυτόν τον τομέα.
Η πρώτη εξέλιξη είναι η δυνατότητα των νευρομεταφορών. Στο παρελθόν, όταν ένα νεύρο δυσλειτουργούσε σημαντικά και δεν ήταν δυνατόν να αποκατασταθεί, η μόνη δυνατότητα που είχαμε ήταν να υποκαταστήσουμε τη λειτουργία του μεταφέροντας μύες ή τένοντες από μια περιοχή που τα χρειαζόταν λιγότερο, στην παράλυτη περιοχή. Αυτές ήταν οι λεγόμενες τενοντομεταφορές, οι οποίες όμως έχουν περιορισμούς στην εφαρμογή τους και στο τελικό αποτέλεσμα. Οι νευρομεταφορές άρχισαν να εφαρμόζονται στις σοβαρές βλάβες του βραχιονίου πλέγματος και εφαρμόζονται πια και σε βλάβες άλλων περιφερικών νεύρων όπως βλάβες του ωλένιου και του μέσου νεύρου. Μπορούμε να μεταφέρουμε νεύρα που θα ενισχύσουν (το λεγόμενο nerve supercharging) ή και θα υποκαταστήσουν τη λειτουργία του τραυματισμένου νεύρου. Έτσι μπορούμε να έχουμε μια πιο φυσιολογική αποκατάσταση χωρίς να χάνουμε τη δυνατότητα να κάνουμε τενοντομεταφορές εάν κάτι δεν πάει καλά.
Η δεύτερη εξέλιξη αφορά τη δυνατότητά μας να καλύψουμε το κενό που προκύπτει από ένα τραυματισμένο περιφερικό νεύρο. Η χρήση νευρικών μοσχευμάτων είναι επιβεβλημένη όταν ένα περιφερικό νεύρο είναι κατεστραμμένο σε μεγάλη έκταση. Συνήθως χρησιμοποιούνται μοσχεύματα από τον ίδιο τον ασθενή, με τα μειονεκτήματα του επιπλέον χειρουργικού τραύματος και της διαταραχής της αισθητικότητας της περιοχή από την οποία τα λαμβάνουμε. Σε μερικούς όμως ασθενείς αυτό δεν είναι δυνατόν, καθώς τα δικά τους μοσχεύματα είτε έχουν χαθεί στον τραυματισμό είτε δεν επαρκούν. Στο παρελθόν είχαν γίνει προσπάθειες μεταμόσχευσης νεύρων (από συγγενικά κυρίως πρόσωπα), οι οποίες δεν ευοδώθηκαν διότι ο ασθενής έπρεπε να παίρνει ανοσοκατασταλτικά (δυνητικά τοξικά φάρμακα) όπως σε κάθε μεταμόσχευση. Τα τελευταία χρόνια, άρχισαν να διατίθενται στις ΗΠΑ ειδικά επεξεργασμένα νευρικά αλλομοσχεύματα από τα οποία έχουν αφαιρεθεί όλα τα κύτταρα, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει ανάγκη ανοσοκαταστολής. Η εμπειρία από αυτά είναι πολύ ενθαρρυντική, με καλή επάνοδο της λειτουργίας των νεύρων και χωρίς σημαντικές επιπλοκές. H πρώτη εφαρμογή ακυτταρικού νευρικού αλλομοσχεύματος στην Ελλάδα, πραγματοποιήθηκε από την ομάδα του γράφοντος σε ασθενή με τραυματισμό του περονιαίου νεύρου στο πόδι λόγω πυροβολισμού. Ο ασθενής, 4 μήνες μετεγχειρητικά, εμφάνισε τα πρώτα στοιχεία επαναλειτουργίας του νεύρου. Σε περιπτώσεις μικρότερων ελλειμμάτων υπάρχει η δυνατότητα χρήσης συνθετικών νευρικών αγωγών και «περιτυλιγμάτων» (wrapping).
Αυτές οι νεότερες τεχνικές μαζί με τις καθιερωμένες μικροχειρουργικές τεχνικές επιτρέπουν την αντιμετώπιση όλο και πιο σύνθετων τραυματισμών με καλύτερο τελικό λειτουργικό αποτέλεσμα. Και η επανάσταση της μικροχειρουργικής στα περιφερικά νεύρα συνεχίζεται...
